Top 10+ nghề nghiệp dễ và khó bị AI thay thế nhất 2025? Nghiên cứu mới nhất từ Microsoft và giải pháp để không bị AI thay thế?

Sự bùng nổ của Trí tuệ nhân tạo (AI) tạo sinh đang vẽ lại bản đồ thị trường lao động toàn cầu. Nỗi lo về nghề nghiệp bị Al thay thế không còn là viễn cảnh mà đã trở thành một câu hỏi cấp bách cho mọi người lao động. 

Dựa trên nghiên cứu mới nhất của Microsoft Research công bố vào tháng 7/2025, nội dung dưới đây sẽ phân tích chi tiết những công việc có nguy cơ cao và thấp nhất, đồng thời cung cấp những lời khuyên hữu ích để bạn vững bước trong kỷ nguyên số và không bị AI thay thế.

Dữ liệu thực tế từ 200.000 cuộc hội thoại giữa người dùng và Microsoft Copilot nói lên điều gì?

Để hiểu rõ tác động của Al đến thị trường lao động, chúng ta cần biết con người đang thực sự sử dụng Al vào việc gì. Nghiên cứu "Working with Al: Measuring the Occupational Implications of Generative AI" của Microsoft Research đã làm điều này bằng cách phân tích 200.000 cuộc hội thoại ẩn danh giữa người dùng và Al Copilot tại Mỹ.

Một phát hiện quan trọng của nghiên cứu là sự khác biệt giữa hai khái niệm:

- Mục tiêu của người dùng (User Goal): Nhiệm vụ mà người dùng đang tìm kiếm sự trợ giúp từ Al. Ví dụ: "tôi cần thu thập thông tin để viết báo cáo."

- Hành động của Al (Al Action): Nhiệm vụ mà Al thực sự thực hiện. Ví dụ: "cung cấp thông tin và giải thích cho người dùng."

Nghiên cứu cho thấy, người dùng thường tìm đến Al cho các công việc liên quan đến thu thập thông tin, viết lách và giao tiếp. Trong khi đó, Al thường đóng vai trò như một người huấn luyện, cố vấn, giúp tổng hợp và giải thích thông tin đó. Sự bất đối xứng này (40% các cuộc hội thoại có mục tiêu và hành động khác nhau) cho thấy Al hiện tại đang tăng cường hơn là tự động hóa hoàn toàn công việc của con người.

Phương pháp: Các nhà nghiên cứu đã phát triển một chỉ số gọi là "Điểm khả năng ứng dụng AI" (Al Applicability Score). Điểm này đo lường mức độ một nghề nghiệp có thể bị tác động bởi Al dựa trên 3 yếu tố:

- Tần suất: Các nhiệm vụ của nghề đó có thường xuyên được người dùng yêu cầu Al hỗ trợ không?

- Thành công: Al thực hiện các nhiệm vụ đó có thành công không?

- Phạm vi: Al có thể đảm nhận một phần lớn hay chỉ một phần nhỏ của nhiệm vụ?

Nói cách khác, điểm số này càng cao, nghề nghiệp đó càng có khả năng bị Al tác động, dù là tăng cường hiệu suất hay thay thế một phần. Đây là cơ sở dữ liệu quan trọng để chúng ta xác định tương lai việc làm.

Dữ liệu thực tế từ 200.000 cuộc hội thoại giữa người dùng và Microsoft Copilot (Hình từ Internet)  

TOP những ngành nghề dễ bị AI tác động nhất

Dựa trên chỉ số "Điểm khả năng ứng dụng AI" (Al Applicability Score), nghiên cứu của Microsoft đã chỉ ra các nhóm ngành nghề có nguy cơ bị tác động cao nhất. Đây là những công việc liên quan mật thiết đến tri thức, ngôn ngữ, văn phòng và giao tiếp.

Các nghề nghiệp cụ thể có điểm tương thích cao (dễ bị AI tác động), đơn cử như:

- Thông dịch viên và Biên dịch viên (Interpreters and Translators): Đứng đầu danh sách với 98% hoạt động công việc có thể được Al hỗ trợ.

- Nhà sử học (Historians)

- Nhà toán học (Mathematicians)

- Lập trình viên công cụ CNC (CNC Tool Programmers), Nhà phân tích dữ liệu (Data Scientists): Các công việc liên quan đến xử lý code và phân tích dữ liệu.

- Trợ lý thống kê (Statistical Assistants)

- Nhà văn và tác giả (Writers and Authors): Al có thể hỗ trợ và thậm chí tự tạo ra nội dung văn bản.

- Đại diện dịch vụ khách hàng (Sales Representatives of Services)

- Nhân viên trực tổng đài (Telephone Operators)

- Người hiệu đính và sửa bản in (Proofreaders and Copy Markers)

- Nhà phân tích tin tức, phóng viên và nhà báo (News Analyst, Reporter, Journalist)

- Nhà khoa học chính trị (Political Scientists)

- Nhân viên dịch vụ khách hàng (Customer Service Representatives): Al có thể trả lời các câu hỏi thường gặp, xử lý yêu cầu cơ bản.

- Chuyên gia quan hệ công chúng (Public Relations Specialists)

- Nhà phân tích nghiên cứu thị trường (Market Research Analysts)

- Người mẫu (Models) …

Các nhóm ngành lớn bị AI tác động mạnh:

- Bán hàng và các ngành liên quan (Sales and Related)

- Máy tính và toán học (Computer and Mathematical)

- Hỗ trợ văn phòng và hành chính (Office and Administrative Support)

- Dịch vụ cộng đồng và xã hội (Community and Social Service)

- Nghệ thuật, thiết kế, giải trí, thể thao và truyền thông (Arts, Design, Entertainment, Sports, Media)

- Hoạt động kinh doanh và tài chính (Business and Financial Operations)…

Lý do: Các hoạt động chính của những nghề này như cung cấp thông tin cho khách hàng, trả lời các yêu cầu, chỉnh sửa tài liệu văn bản, diễn giải thông tin, viết nội dung, thu thập thông tin, viết lách, tư vấn và lập trình máy tính đều là thế mạnh của các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM).

TOP những ngành nghề dễ bị AI tác động nhất (Hình từ Internet)  

TOP những ngành nghề an toàn hơn trước làn sóng AI

Ngược lại, có những công việc mà Al trong công việc chỉ đóng vai trò hỗ trợ rất nhỏ, hoặc gần như không thể can thiệp.

Đây là các ngành đòi hỏi lao động thể chất, sự khéo léo của đôi tay, và tương tác trực tiếp phức tạp giữa người với người hoặc với máy móc chuyên dụng.

Các nghề nghiệp cụ thể có điểm tương thích thấp (khó bị AI thay thế), đơn cử như:

- Thợ lợp mái (Roofers)

- Thợ rửa bát (Dishwashers)

- Trợ lý điều dưỡng (Nursing Assistants); người lấy mẫu máu (Phlebotomists)

- Người giúp việc và dọn phòng (Maids and Housekeeping Cleaners)

- Nhân viên trị liệu xoa bóp (Massage Therapists)

- Tài xế xe tải và máy kéo (Industrial Truck and Tractor Operators)

- Người vận hành máy đóng cọc (Pile Driver Operators), Nhân viên bảo trì đường sắt (Rail-Track Maintenance)…

Các nhóm ngành lớn ít bị AI tác động:

- Hỗ trợ chăm sóc sức khỏe (Healthcare Support)

- Nông, lâm, ngư nghiệp (Farming, Fishing, and Forestry)

- Xây dựng và khai khoáng (Construction and Extraction)

- Vệ sinh và bảo trì tòa nhà, sân vườn (Building, Grounds Cleaning, Maintenance)

- Vận tải và di chuyển vật liệu (Transportation and Material Moving) …

Lý do: Đây là những ngành nghề đòi hỏi lao động thế chất, làm việc trực tiếp với máy móc, hoặc tương tác vật lý phức tạp với con người. Khả năng của Al tạo sinh (dưới dạng chatbot) hiện tại gần như không thể thay thế các tác vụ này.

Mặc dù “an toàn hơn” trước nguy cơ bị AI thay thế hoàn toàn, nhân sự trong các ngành này vẫn có thể được yêu cầu sử dụng các công cụ có tích hợp Al để tăng hiệu quả. Ví dụ, một thợ sửa chữa có thể dùng Al để chẩn đoán lỗi máy móc nhanh hơn.

Việc này không làm thay đổi bản chất công việc nhưng là một yêu cầu về nâng cao kỹ năng. Hợp đồng lao động vẫn là cơ sở pháp lý chính điều chỉnh mối quan hệ, và việc áp dụng công cụ mới phải được thông báo và đào tạo hợp lý.

Lưu ý: Dữ liệu được phân tích từ Microsoft Copilot và chỉ đại diện cho một phần thị trường Al tại thời điểm khảo sát (tháng 1 đến tháng 9 năm 2024 ở Hoa Kỳ). Khả năng của Al và cấu trúc công việc sẽ tiếp tục phát triển theo thời gian.

TOP những ngành nghề ít bị AI tác động (Hình từ Internet)  

Nếu doanh nghiệp tái cấu trúc vì AI thì nhân viên cần nắm rõ những gì?

Đây là phần cực kỳ quan trọng cho cả nhân viên và nhà tuyển dụng. Khi một doanh nghiệp quyết định áp dụng Al dẫn đến việc một số vị trí không còn cần thiết, họ không thể tùy tiện sa thải nhân viên.

Khi một công nghệ mới như Al làm thay đổi cách thức vận hành, doanh nghiệp có thể phải tái cấu trúc. Theo khoản 1 Điều 42 Bộ luật Lao động 2019, "thay đổi cơ cấu, công nghệ" là một trong những lý do người sử dụng lao động được quyền cho người lao động thôi việc. Tuy nhiên, doanh nghiệp phải tuân thủ một quy trình nghiêm ngặt:

1. Xây dựng phương án sử dụng lao động: Phải nêu rõ số lượng, vị trí việc làm bị ảnh hưởng, lý do, và kế hoạch sử dụng lao động mới.
2. Trao đổi với tổ chức đại diện người lao động tại cơ sở: Phải tham khảo ý kiến của công đoàn.
3. Thông báo trước 30 ngày: Phải thông báo cho UBND cấp tỉnh và cho người lao động.

Việc cho thôi việc chỉ được tiến hành sau khi không thể giải quyết được việc làm mới mà phải cho người lao động thôi việc. Doanh nghiệp còn phải trả trợ cấp mất việc làm cho người lao động. Điều này có nghĩa là công ty không thể tùy tiện sa thải nhân viên chỉ vì Al làm việc hiệu quả hơn.

Trợ cấp mất việc làm được quy định tại Điều 47 Bộ luật Lao động 2019 như sau:

Điều 47. Trợ cấp mất việc làm

1. Người sử dụng lao động trả trợ cấp mất việc làm cho người lao động đã làm việc thường xuyên cho mình từ đủ 12 tháng trở lên mà bị mất việc làm theo quy định tại khoản 11 Điều 34 của Bộ luật này, cứ mỗi năm làm việc trả 01 tháng tiền lương nhưng ít nhất bằng 02 tháng tiền lương.

2. Thời gian làm việc để tính trợ cấp mất việc làm là tổng thời gian người lao động đã làm việc thực tế cho người sử dụng lao động trừ đi thời gian người lao động đã tham gia bảo hiểm thất nghiệp theo quy định của pháp luật về bảo hiểm thất nghiệp và thời gian làm việc đã được người sử dụng lao động chi trả trợ cấp thôi việc, trợ cấp mất việc làm.

3. Tiền lương để tính trợ cấp mất việc làm là tiền lương bình quân của 06 tháng liền kề theo hợp đồng lao động trước khi người lao động mất việc làm.

4. Chính phủ quy định chi tiết Điều này.

Như vậy, pháp luật bảo vệ người lao động bằng cách yêu cầu một quy trình minh bạch và các khoản đền bù xứng đáng, chứ không phải "cấm" doanh nghiệp áp dụng công nghệ.

• Mẫu Quyết định sa thải đúng luật 2025 và hướng dẫn chi tiết (có file tải về)

Vậy làm sao để không bị AI thay thế?

Nghiên cứu của Microsoft cho thấy một số sự thật thú vị như:

- Tương quan với lương: Nghiên cứu không tìm thấy mối tương quan mạnh mẽ giữa mức lương và điểm ứng dụng AI. Cả những công việc lương cao và lương thấp đều có thể bị ảnh hưởng. Điều này trái với một số dự đoán trước đây cho rằng Al sẽ ảnh hưởng nhiều hơn đến các công việc lương cao.

- Tương quan với học vấn: Các ngành nghề yêu cầu bằng Cử nhân (Bachelor's degree) có xu hướng bị ảnh hưởng nhiều hơn so với các nhóm yêu cầu học vấn thấp hơn. Tuy nhiên, vẫn có sự chồng chéo đáng kể.

- Al hỗ trợ so với Al thực hiện: Nghiên cứu cho thấy Al có nhiều khả năng thực hiện trực tiếp các công việc liên quan đến giảng dạy, huấn luyện, tư vấn. Ngược lại, Al có xu hướng hỗ trợ con người trong các công việc có yếu tố thế chất (như nấu ăn) hoặc tương tác với các thực thể bên ngoài (như mua hàng).

Những điều này cho thấy, cách tốt nhất để không bị AI thay thế là trở thành người điều khiển, người sử dụng Al như một công cụ đắc lực. Thay vì lo sợ, hãy tập trung phát triển những kỹ năng chống lại Al bằng cách nâng cao giá trị của bản thân.

Những kỹ năng và định hướng quan trọng để không bị AI thay thế

- Tư duy phản biện và chiến lược: Al có thể cung cấp dữ liệu, nhưng con người mới là người đưa ra quyết định cuối cùng, đánh giá rủi ro và xây dựng chiến lược.

- Trí tuệ cảm xúc và giao tiếp phức tạp: Khả năng đồng cảm, đàm phán, lãnh đạo và xây dựng mối quan hệ là thứ Al không thể thay thế.

- Sáng tạo và đổi mới liên ngành: Kết hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực khác nhau để tạo ra giải pháp mới. Al giỏi trong việc tối ưu hóa những gì đã có, nhưng con người vượt trội trong việc tạo ra những thứ hoàn toàn mới.

- Kỹ năng sử dụng AI: Đây là kỹ năng quan trọng nhất. Học cách đặt câu lệnh (prompt engineering), biết cách kiểm chứng thông tin do Al cung cấp, và tích hợp Al vào quy trình làm việc để tăng năng suất lên nhiều lần.

Dưới đây là checklist hành động cho người lao động và phòng Nhân sự

Hãy coi Al như một trợ lý cực kỳ thông minh. Người không biết dùng trợ lý sẽ bị thay thế bởi người biết cách tận dụng trợ lý đó.

Việc đào tạo và tái đào tạo không chỉ là chiến lược thông minh mà còn là nghĩa vụ của doanh nghiệp được pháp luật quy định. Theo Điều 60 Bộ luật Lao động 2019 quy định rõ về trách nhiệm của người sử dụng lao động trong việc đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề. Cụ thể, doanh nghiệp có trách nhiệm:

1. Tổ chức đào tạo: Tự tổ chức hoặc liên kết với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp để bồi dưỡng cho người lao động.
2. Lập kế hoạch hàng năm: Xây dựng kế hoạch đào tạo hàng năm và dành kinh phí cho hoạt động này.

Khi công nghệ thay đổi, người lao động có quyền yêu cầu và doanh nghiệp có nghĩa vụ tạo điều kiện để họ được đào tạo lại nhằm đáp ứng yêu cầu công việc mới. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để người lao động bảo vệ quyền lợi và cùng doanh nghiệp phát triển bền vững.

Một doanh nghiệp có tầm nhìn sẽ chủ động đầu tư vào việc đào tạo nhân viên các kỹ năng chống lại Al, đặc biệt là kỹ năng sử dụng AI, để giữ chân nhân tài và tối ưu hóa hiệu quả hoạt động.

Sự phát triển của Al không phải là dấu chấm hết cho người lao động, mà là sự khởi đầu của một cuộc tái cấu trúc lớn. Thay vì lo lắng về việc làm bị AI thay thế, hãy tập trung vào việc trở thành người không thể thay thế bằng cách trau dồi những kỹ năng độc đáo của con người và học cách biến Al thành đồng minh mạnh mẽ nhất. Pháp luật lao động cũng chính là một công cụ bảo vệ quyền lợi và tạo điều kiện để bạn được đào tạo và phát triển trong bối cảnh mới này.