Quyết định 1783/QĐ-UBND năm 2020 phê duyệt Đề án khung: Các nhiệm vụ khoa học và công nghệ bảo tồn nguồn gen cấp tỉnh, thực hiện từ năm 2021 đến năm 2025 do tỉnh Bắc Kạn ban hành

QUYẾT ĐỊNH

VỀ VIỆC PHÊ DUYỆT ĐỀ ÁN KHUNG: CÁC NHIỆM VỤ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ BẢO TỒN NGUỒN GEN CẤP TỈNH THỰC HIỆN TỪ NĂM 2021 ĐẾN NĂM 2025

ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH BẮC KẠN

Căn cứ Luật Tổ chức chính quyền địa phương ngày 19/6/2015;

Căn cứ Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013;

Căn cứ Nghị định số 08/2014/NĐ-CP ngày 27/01/2014 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Khoa học và Công nghệ;

Căn cứ Quyết định số 1671/QĐ-TTg ngày 28 tháng 9 năm 2015 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình bảo tồn và sử dụng bền vững nguồn gen đến năm 2025, định hướng đến năm 2030;

Căn cứ Thông tư số 17/2016/TT-BKHCN ngày 01/9/2016 của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ về quy định quản lý thực hiện Chương trình bảo tồn và sử dụng bền vững nguồn gen đến năm 2025, định hướng đến năm 2030;

Theo đề nghị của Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ tại Tờ trình số 50/TTr-SKHCN ngày 11/9/2020.

QUYẾT ĐỊNH:

Điều 1. Phê duyệt kèm theo Quyết định này Đề án khung: Các nhiệm vụ khoa học và công nghệ bảo tồn nguồn gen cấp tỉnh thực hiện từ năm 2021 đến năm 2025 (có Đề án chi tiết kèm theo).

Điều 2. Giao Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ chủ trì, phối hợp với Thủ trưởng các đơn vị có liên quan và Chủ tịch Ủy ban nhân dân các huyện, thành phố triển khai thực hiện Đề án này.

Điều 3. Chánh Văn phòng Đoàn ĐBQH, HĐND và UBND tỉnh; Thủ trưởng các Sở, ban, ngành tỉnh; Chủ tịch Ủy ban nhân dân các huyện, thành phố và Thủ trưởng các đơn vị có liên quan chịu trách nhiệm thi hành Quyết định này./.

ĐỀ ÁN KHUNG

CÁC NHIỆM VỤ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ BẢO TỒN NGUỒN GEN CẤP TỈNH THỰC HIỆN TỪ NĂM 2021 ĐẾN NĂM 2025
(Kèm theo Quyết định số 1783/QĐ-UBND ngày 01 tháng 10 năm 2020)

1. THÔNG TIN CHUNG VỀ ĐỀ ÁN

- Tên đề án: Bảo tồn, lưu giữ các nguồn gen quý, hiếm, đặc hữu, có giá trị của tỉnh Bắc Kạn giai đoạn từ năm 2021 đến năm 2025.

- Thuộc chương trình: Quản lý nhiệm vụ khoa học và công nghệ về quỹ gen.

- Cơ quan quản lý Đề án: UBND tỉnh Bắc Kạn.

- Cơ quan quản lý nhiệm vụ quỹ gen: Sở Khoa học và Công nghệ.

2. CĂN CỨ PHÁP LÝ

- Luật Khoa học và Công nghệ ngày 09 tháng 6 năm 2000 và Nghị định số 81/2002/NĐ-CP ngày 17 tháng 10 năm 2002 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Khoa học và Công nghệ;

- Luật Đa dạng sinh học ngày 28 tháng 11 năm 2008 và Nghị định số 65/2010/NĐ-CP ngày 11 tháng 6 năm 2010 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Đa dạng sinh học;

- Thông tư số 17/2016/TT-BKHCN ngày 01/9/2016 của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ về quy định quản lý thực hiện Chương trình bảo tồn và sử dụng bền vững nguồn gen đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.

PHẦN I

QUYẾT ĐỊNH

VỀ VIỆC PHÊ DUYỆT ĐỀ ÁN KHUNG: CÁC NHIỆM VỤ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ BẢO TỒN NGUỒN GEN CẤP TỈNH THỰC HIỆN TỪ NĂM 2021 ĐẾN NĂM 2025

ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH BẮC KẠN

Căn cứ Luật Tổ chức chính quyền địa phương ngày 19/6/2015;

Căn cứ Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013;

Căn cứ Nghị định số 08/2014/NĐ-CP ngày 27/01/2014 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Khoa học và Công nghệ;

Căn cứ Quyết định số 1671/QĐ-TTg ngày 28 tháng 9 năm 2015 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình bảo tồn và sử dụng bền vững nguồn gen đến năm 2025, định hướng đến năm 2030;

Căn cứ Thông tư số 17/2016/TT-BKHCN ngày 01/9/2016 của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ về quy định quản lý thực hiện Chương trình bảo tồn và sử dụng bền vững nguồn gen đến năm 2025, định hướng đến năm 2030;

Theo đề nghị của Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ tại Tờ trình số 50/TTr-SKHCN ngày 11/9/2020.

QUYẾT ĐỊNH:

Điều 1. Phê duyệt kèm theo Quyết định này Đề án khung: Các nhiệm vụ khoa học và công nghệ bảo tồn nguồn gen cấp tỉnh thực hiện từ năm 2021 đến năm 2025 (có Đề án chi tiết kèm theo).

Điều 2. Giao Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ chủ trì, phối hợp với Thủ trưởng các đơn vị có liên quan và Chủ tịch Ủy ban nhân dân các huyện, thành phố triển khai thực hiện Đề án này.

Điều 3. Chánh Văn phòng Đoàn ĐBQH, HĐND và UBND tỉnh; Thủ trưởng các Sở, ban, ngành tỉnh; Chủ tịch Ủy ban nhân dân các huyện, thành phố và Thủ trưởng các đơn vị có liên quan chịu trách nhiệm thi hành Quyết định này./.

ĐỀ ÁN KHUNG

CÁC NHIỆM VỤ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ BẢO TỒN NGUỒN GEN CẤP TỈNH THỰC HIỆN TỪ NĂM 2021 ĐẾN NĂM 2025
(Kèm theo Quyết định số 1783/QĐ-UBND ngày 01 tháng 10 năm 2020)

1. THÔNG TIN CHUNG VỀ ĐỀ ÁN

- Tên đề án: Bảo tồn, lưu giữ các nguồn gen quý, hiếm, đặc hữu, có giá trị của tỉnh Bắc Kạn giai đoạn từ năm 2021 đến năm 2025.

- Thuộc chương trình: Quản lý nhiệm vụ khoa học và công nghệ về quỹ gen.

- Cơ quan quản lý Đề án: UBND tỉnh Bắc Kạn.

- Cơ quan quản lý nhiệm vụ quỹ gen: Sở Khoa học và Công nghệ.

2. CĂN CỨ PHÁP LÝ

- Luật Khoa học và Công nghệ ngày 09 tháng 6 năm 2000 và Nghị định số 81/2002/NĐ-CP ngày 17 tháng 10 năm 2002 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Khoa học và Công nghệ;

- Luật Đa dạng sinh học ngày 28 tháng 11 năm 2008 và Nghị định số 65/2010/NĐ-CP ngày 11 tháng 6 năm 2010 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Đa dạng sinh học;

- Thông tư số 17/2016/TT-BKHCN ngày 01/9/2016 của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ về quy định quản lý thực hiện Chương trình bảo tồn và sử dụng bền vững nguồn gen đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.

PHẦN I

NHU CẦU BẢO TỒN NGUỒN GEN VÀ TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ ÁN

1. Tổng quan về tầm quan trọng và tính cấp thiết của nhiệm vụ bảo tồn nguồn gen đối với sự phát triển của Bắc Kạn

1.1. Vị trí địa lý kinh tế và các đặc điểm tự nhiên

Bắc Kạn là tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam, có tọa độ địa lý 21°48’ đến 22°44’ độ vĩ Bắc, 105°26’ đến 106°15’ độ kinh Đông. Phía Đông giáp tỉnh Lạng Sơn, phía Tây giáp tỉnh Tuyên Quang, phía Nam giáp tỉnh Thái Nguyên và phía Bắc giáp tỉnh Cao Bằng.

Bắc Kạn nằm trên đường Vành đai 2 với quốc lộ 279 từ Hạ Long (Quảng Ninh), qua Đồng Mỏ về Bình Gia (Lạng Sơn) đến Chợ Rã (Bắc Kạn) đến Tuyên Quang rồi kéo dài qua Yên Bái, Lai Châu và Điện Biên Phủ đến cửa khẩu Tây Trang tỉnh Điện Biên. Vị trí địa lý của Bắc Kạn khó khăn hơn so với nhiều tỉnh khác trong vùng, xa trung tâm phát triển kinh tế của vùng, lại không có cửa khẩu biên giới nên việc giao lưu kinh tế, thu hút nguồn lực để đầu tư rất khó khăn.

1.2. Đặc điểm địa hình

Bắc Kạn có địa hình tương đối phức tạp, đa dạng, độ chia cắt mạnh gồm nhiều dạng địa hình như: Thung lũng, núi cao, núi thấp, núi trung bình và núi đá vôi... núi đá xen lẫn núi đất dễ gây sạt lở. Độ dốc bình quân của địa hình là 26°.

- Phía Tây của tỉnh có độ cao thấp dần từ Đông Bắc xuống Đông Nam, có nhiều đỉnh cao trên 1.000m, địa hình chia cắt mạnh, độ dốc bình quân 26 - 30°, nhiều dãy núi đá đồ sộ nằm ở phía Bắc huyện Chợ Đồn và phía Nam huyện Ba Bể xen kẽ núi đất tạo thành những thung lũng hẹp.

- Phía Đông địa hình hiểm trở nằm trong phần cuối của cánh cung Ngân Sơn - Yến Lạc, có dãy núi đá vôi Kim Hỷ là khối đá đồ sộ, dân cư thưa thớt.

- Phía Tây Bắc là hồ Ba Bể có diện tích tự nhiên khoảng 500 ha, độ sâu khoảng 20-30 m, thiên nhiên đã tạo ra nơi đây một phong cảnh đẹp, một khu du lịch lý tưởng.

- Phía Nam của tỉnh là vùng đồi núi thấp như vùng chuyển tiếp từ trung du lên miền núi, độ cao bình quân từ 300-400 m so với mặt nước biển, đây là phần cuối cùng của cánh cung Sông Gâm, Ngân Sơn - Yến Lạc. Tuy độ cao không lớn, độ dốc bình quân 26° nhưng địa hình bị chia cắt mạnh, tạo nên các thung lũng nhiều hơn và rộng hơn điển hình là các thung lũng ven sông Cầu.

1.3. Điều kiện thời tiết - khí hậu, thủy văn

Bắc Kạn nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa vùng Đông Bắc Việt Nam, một năm có 2 mùa rõ rệt: Mùa đông lạnh, khô và mùa hè nóng ẩm. Nhiệt độ bình quân năm khoảng 22,5°C, tháng 2 có nhiệt độ thấp nhất khoảng 15,7°C, tháng nóng nhất là tháng 6 có nhiệt độ khoảng 28°C. Do địa hình phức tạp nên đã hình thành các vùng tiểu khí hậu khác nhau, nhìn chung khí hậu của Bắc Kạn tương đối thuận lợi cho việc phát triển một hệ sinh thái đa dạng.

Bắc Kạn chịu ảnh hưởng của gió Đông Nam về mùa hè và gió mùa Đông Bắc về mùa Đông. Tổng lượng mưa trung bình hàng năm khoảng 1.400-1.900 mm, cao nhất vào tháng 7 và thấp nhất vào tháng 2, mùa mưa từ tháng 3 đến tháng 9 chiếm khoảng 75-80% tổng lượng mưa trong năm. Độ ẩm không khí trung bình 82-85%.

1.4. Tài nguyên nước

Bắc Kạn là đầu nguồn của 5 con sông lớn, với tổng chiều dài là 313 km, lưu lượng lớn 105,3 m³/s và có nước quanh năm. Ngoài các con sông chính, trong tỉnh còn có các hệ thống suối lớn, nhỏ khá nhiều, song đa phần nhỏ và ngắn, phần lớn nằm ở thượng nguồn nên nhiều thác ghềnh. Mùa khô các con suối thường cạn nước, nhưng mùa mưa nước lại dồn về rất nhanh nên thường gây nên lũ quét ở miền núi. Nguồn nước của tỉnh Bắc Kạn tương đối phong phú nhất là nước mặt (khoảng 3,7 tỷ m³, hàng năm tiếp nhận 2-2,5 tỷ m³ nước mưa). Hiện nay việc khai thác tài nguyên nước mới chỉ dừng lại ở mức tự nhiên là chính, chưa có giải pháp khai thác tổng hợp nhằm đem lại hiệu quả kinh tế cao và bảo vệ môi trường. Trong tương lai cần đẩy mạnh trồng và bảo vệ rừng đầu nguồn để hạn chế dòng chảy chống lũ lụt, xói mòn, rửa trôi, xây dựng các phai, đập, hồ chứa nước cho sinh hoạt và sản xuất nhằm khai thác hợp lý, khoa học và có hiệu quả nguồn tài nguyên nước của tỉnh.

Hồ Ba Bể nằm ở trung tâm Vườn Quốc gia Ba Bể với diện tích gần 500 ha, là hồ nước ngọt tự nhiên trên núi đá vôi, có tính đa dạng sinh học cao với 106 loài cá, trong đó có nhiều loài đặc hữu quý, hiếm, nhiều loài có giá trị kinh tế cao; là nơi di trú của các loài chim nước. Đặc biệt từ năm 2007 đến nay, các nhà khoa học đã tìm thấy loài Vạc hoa - một loài chim được coi là tuyệt chủng trên toàn thế giới sau 25 năm. Nguồn lợi thủy sản của hồ Ba Bể là nguồn thu nhập chủ yếu cho cộng đồng dân cư sống xung quanh hồ. Năm 2008, Vườn Quốc gia Ba Bể được các quốc gia châu Á đưa vào danh sách 68 khu bảo tồn đất ngập nước nội địa, ven biển có giá trị đa dạng sinh học và môi trường quốc gia cũng như toàn cầu. Vườn Quốc gia Ba Bể là một trong 5 vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1479/QĐ-TTg, ngày 13/10/2008 về việc quy hoạch hệ thống khu bảo tồn đất ngập nước nội địa đến năm 2020. Năm 2011, Vườn Quốc gia Ba Bể được Tổ chức Ramsar quốc tế công nhận là Khu Ramsar (Khu ngập nước có tầm quan trọng quốc tế).

1.5. Tài nguyên rừng

Rừng Bắc Kạn có hệ động thực vật phong phú với nhiều nguồn gen quý hiếm, hiện có khoảng 34 bộ, 110 họ và 336 loài chim, thú, bò sát, lưỡng cư đang sinh sống, trong đó có 64 loài đã được đưa vào sách đỏ Việt Nam, đặc biệt là có 10 loài đặc hữu của Việt Nam. Về thực vật có 148 họ, 537 chi và 826 loài đang sinh sống và phát triển, trong đó có 52 loài được xếp vào sách đỏ Việt Nam.

Riêng khu vực Vườn Quốc Gia Ba Bể là Khu di sản thiên nhiên ASEAN, Khu ngập nước có tầm quan trọng quốc tế (Ramsar), Khu di tích đặc biệt của quốc gia. Bên cạnh cảnh đẹp thiên nhiên hùng vĩ, Vườn quốc gia Ba Bể còn là nơi có tính đa dạng sinh học cao:

Khu hệ thực vật Vườn quốc gia Ba Bể rất phong phú gồm 1.268 loài thuộc 672 chi, 162 họ, 5 ngành. Trong đó có 37 loài có tên trong sách đỏ Việt Nam (1996) và 21 loài có tên trong sách đỏ về các loài thực vật nguy cấp của IUCN (2004).

Khu hệ động vật: Những kết quả khảo sát bước đầu đã thống kê được 553 loài động vật có xương sống thuộc 99 họ, 32 bộ, trong đó có 51 loài đã ghi trong sách đỏ Việt Nam (2000), 26 loài cần được ưu tiên bảo vệ mức độ toàn cầu và đã được ghi trong sách đỏ các loài động vật có nguy cơ bị đe dọa của IUCN (2004). Có 01 loài thuộc lớp thú - Voọc đen má trắng (Semnopithecus francoisi francoisi) hiện tại chỉ biết ở khu vực phía Bắc của Việt Nam đây là loài đặc trưng của vùng núi đá vôi và 2 loài bò sát lưỡng cư (ếch Bắc bộ - Rana baeboensis Bain, Lathrop, Murphy, Orlov, and Ho, 2003, là loài mới cho khoa học và Cá cóc bụng hoa - Paramesotriton deloustali Bourret, 1934) là những loài đặc hữu của Việt Nam, 3 loài cá địa phương (Parazacco babeensis Hào và Đại, 2000; Onychostoma babeensis Hào và Hiệp, 2001; Spinibarbus babeensis Hào, 2001) mới chỉ tìm thấy ở khu vực hồ Ba Bể. Đặc biệt có loài Vạc hoa Gorsachius magnificus là một trong những loài có nguy cơ bị đe dọa mức độ toàn cầu được các nhà khoa học ghi nhận từ năm 2004.

Tóm lại, rừng Bắc Kạn là một tài nguyên quý, phong phú và đa dạng, ngoài khả năng cung cấp gỗ và các loại lâm sản, đây còn là một trong những trung tâm bảo tồn gen động, thực vật quý hiếm của các tỉnh vùng Đông Bắc Việt Nam.

2. Tổng quan về các nguồn gen cần bảo tồn

Hoạt động bảo tồn đặc biệt có giá trị trong việc cung cấp nguồn gen để sử dụng trong tương lai vì mục tiêu phát triển bền vững, đảm bảo sự ổn định của các hệ thống nông nghiệp, bảo vệ môi trường, gìn giữ các nét văn hóa, truyền thống, tri thức bản địa và cung cấp vật liệu cho các chương trình chọn tạo giống và các nghiên cứu khoa học khác. Đa số các nguồn gen bản địa quý đã không còn tồn tại trong sản xuất và tự nhiên hoặc tồn tại không đáng kể. Đây là nguồn di sản vô giá của tỉnh cần tiếp tục được quản lý hiệu quả để sử dụng trước mắt, đặc biệt là để các thế hệ tương lai có cơ hội lựa chọn, sử dụng các nguồn gen bản địa có khả năng tạo ra sản phẩm hàng hóa có lợi thế cạnh tranh. Đến nay, nguồn ngân sách nhà nước đầu tư cho công tác điều tra, kiểm kê và thu thập nguồn gen cây trồng, vật nuôi rất thấp, trong khi nguy cơ “xói mòn” nguồn gen cây trồng, vật nuôi trong sản xuất và trong tự nhiên ngày càng gia tăng.

Mục tiêu của đề án là nhằm bảo tồn và sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên thực vật, động vật, vì thế nhiệm vụ có tác động to lớn đến việc phát triển bền vững của người dân, nhất là trong bối cảnh khí hậu không ngừng biến đổi bất lợi cho sản xuất nông nghiệp và cho đời sống con người, vật nuôi. Những giống cây trồng, vật nuôi được tạo thành từ các nguồn gen với các đặc tính quý do đề án cung cấp sẽ góp phần quan trọng trong việc đảm bảo an ninh lương thực, bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế - xã hội bền vững cho tỉnh Bắc Kạn.

Khái quát về các nguồn gen bảo tồn tại Bắc Kạn:

Nguồn gen bản địa về cây trồng và vật nuôi của tỉnh rất phong phú, có nhiều nguồn gen mang tính giá trị cao trong thực tiễn sản xuất như các giống cây trồng Hồng không hạt, Cam, Quýt, Lê Ngân Sơn, Khoai môn, Chè tuyết, Gừng đá, Lúa nếp Khẩu nua lếch, Lúa Bao thai, Khẩu Nua Pái Chợ Đồn và một số cây dược liệu quý... Ngoài ra, nguồn gen động vật quý hiếm tại Bắc Kạn như giống bò, trâu, gà của đồng bào Mông, lợn địa phương, Vịt bầu cổ xanh, Dê cỏ, Ngựa bạch... là những động vật bản địa quý hiếm và có nhiều đặc điểm ưu việt. Mặc dù vậy, những nguồn gen này đang có nguy cơ bị thoái hoá về giống do vấn đề cận huyết kéo dài. Việc khai thác các giống động vật này của đồng bào Mông mang tính tự phát, thiếu điều tiết đã mang lại một số bất cập cần quan tâm như:

- Số bán đi thường là con to, có sản lượng thịt lớn. Số còn lại kém hơn mới tiêu thụ nội bộ. Việc bán hoặc thịt đi một số con tốt sẽ gây thoái hóa đàn còn lại, vì vậy cần phải khôi phục và bảo tồn.

- Việc nuôi dưỡng vẫn chưa vươn tới sản phẩm hàng hóa, chưa có thương hiệu, chưa đảm bảo cho việc phát triển bền vững.

- Phương thức chăn nuôi vẫn mang nặng tính truyền thống “thủ công”, “sản xuất nhỏ”, chưa đủ sức để cạnh tranh với thị trường mở với thế giới bên ngoài.

- Chưa có hệ thống chọn lọc nhân giống, quản lý giống để phát huy tiềm năng di truyền về năng suất, sản lượng và chất lượng giống. Có nguy cơ cao về đồng huyết, dẫn đến thoái hoá do phương pháp nhân giống truyền thống.

Vấn đề đặt ra là cần có một kế hoạch bảo tồn và phát triển giống gia súc của đồng bào Mông tại tỉnh Bắc Kạn nhằm thuần hóa, tạo nguồn gen tốt. Các nguồn gen động, thực vật quý hiếm tại tỉnh cũng đã được quan tâm, nhưng chỉ dừng lại ở bước đầu thu thập, phục tráng và phát triển không đáng kể. Người dân sẽ thu được hiệu quả kinh tế cao từ việc trồng các giống bản địa hoặc nuôi các giống động vật bản địa nếu có nguồn gen tốt và có từng biện pháp kỹ thuật áp dụng cụ thể cho từng đối tượng.

3. Đánh giá hiện trạng, tình hình và kết quả công tác bảo tồn, lưu giữ nguồn gen tại địa phương

Bắc Kạn là tỉnh miền núi, có một số lợi thế để phát triển kinh tế - xã hội, nhất là việc khai thác có hiệu quả những tiềm năng, lợi thế về cây trồng, vật nuôi, khí hậu, thổ nhưỡng. Giai đoạn 2014 - 2020, tỉnh Bắc Kạn đã ban hành Quyết định 468/QĐ-UBND ngày 20 tháng 3 năm 2014 phê duyệt Đề án: Bảo tồn nguồn gen một số động, thực vật quý hiếm trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn từ năm 2014 đến 2020, trong đó có đưa ra mục tiêu, nội dung và danh mục nhiệm vụ khoa học và công nghệ về cây trồng, vật nuôi cần bảo tồn. Tuy nhiên, do kinh phí sự nghiệp khoa học và công nghệ hàng năm của tỉnh còn hạn hẹp, nên việc bố trí nguồn kinh phí riêng để thực hiện đề án là khó khăn. Do vậy, công tác bảo tồn các nguồn gen quý là những động, thực vật ở địa phương bước đầu đã được lồng ghép vào các đề tài, dự án cấp tỉnh, như chương trình phát triển gà của đồng bào Mông, lợn địa phương, Gạo bao thai Chợ Đồn, Khẩu nua lếch Ngân Sơn, Bí thơm Ba Bể, nhân giống Invitro cây khoai môn, Kim Tuyến... Đối với lĩnh vực y tế, chăm sóc sức khỏe cộng đồng đã triển khai một số dự án điều tra đánh giá nguồn dược liệu; xây dựng chương trình trồng một số cây dược liệu có thể mạnh của tỉnh Bắc Kạn... Tuy nhiên việc thực hiện các nhiệm vụ vẫn chủ yếu là manh mún, ở phạm vi hẹp; chưa theo một chương trình bảo tồn cụ thể, do đó hiệu quả thấp, khả năng duy trì bền vững còn nhiều hạn chế.

PHẦN II

MỤC TIÊU ĐỀ ÁN

1. Mục tiêu tổng quát

Thống kê, đánh giá, bảo tồn và khai thác phát triển nguồn gen cây trồng, vật nuôi có giá trị kinh tế cao của tỉnh Bắc Kạn, phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội bền vững của tỉnh.

2. Mục tiêu cụ thể

- Thu thập được các nguồn gen cây trồng, vật nuôi bản địa quý hiếm của tỉnh.

- Đánh giá, chọn lọc và phục tráng các nguồn gen bản địa được thu thập.

- Xây dựng các mô hình bảo tồn, phát triển các nguồn gen cây trồng, vật nuôi đặc hữu của tỉnh.

- Tư liệu hóa các mẫu gen quý hiếm, nhằm phục vụ công tác nghiên cứu, chọn tạo giống hoặc trực tiếp mở rộng sản xuất.

- Thiết lập, duy trì và phát triển được những điểm bảo tồn nguồn gen.

- Tổ chức khai thác và phát triển các nguồn gen bản địa quý hiếm phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, chăm sóc sức khoẻ nhân dân.

- Nâng cao năng lực quản lý các tập đoàn quỹ gen cây trồng, vật nuôi và nhận thức xã hội về nguồn gen, thông qua việc thực hiện các hoạt động thông tin, tuyên truyền và tập huấn kỹ thuật nhằm nâng cao năng lực cho cán bộ khoa học trực tiếp quản lý và người dân trong tỉnh.

PHẦN III

NỘI DUNG ĐỀ ÁN CẦN GIẢI QUYẾT

1. Nội dung triển khai nhiệm vụ bảo tồn nguồn gen

1.1. Nội dung 1: Điều tra, khảo sát và thu thập bổ sung nguồn gen.

Dựa vào một số đặc điểm mô tả của giống, điều tra khảo sát và thu thập bổ sung các nguồn gen cây trồng, vật nuôi quý hiếm.

Tiếp tục hoàn thiện việc đánh giá ban đầu các nguồn gen để đưa vào quản lý trong Cơ sở dữ liệu chung của toàn tỉnh, kế hoạch đảm bảo sau 3 - 5 năm toàn bộ số nguồn gen thu thập được hiện có được đánh giá ban đầu đầy đủ về toàn bộ các tính trạng.

1.2. Nội dung 2: Lưu giữ, bảo quản nguồn gen thực vật, động vật quý hiếm hiện có.

Quản lý tập đoàn bao gồm lưu giữ an toàn những nguồn gen hiện có trong tập đoàn và từng bước tiến hành đánh giá ban đầu những nguồn gen này để có dữ liệu đưa vào quản lý trong cơ sở dữ liệu chung để nhằm thông tin, thúc đẩy khai thác, sử dụng nguồn gen. Tùy số lượng nguồn gen, việc đánh giá được tiến hành dần qua các năm. Đối với các tập đoàn đồng ruộng, việc đánh giá ban đầu được tiến hành dần qua các năm. Để có số liệu tin cậy, mỗi nguồn gen được đánh giá trong 3 năm liên tục về cùng một số tính trạng.

Xác định gen một số cây trồng, vật nuôi bản địa cần bảo tồn:

- Nhân giống nguồn gen cây có hạt tại các điểm sinh thái: Tại các vùng sinh thái phù hợp, tỉnh sẽ kết hợp các cơ quan nghiên cứu thực hiện, kết hợp đánh giá ban đầu các đặc điểm nông sinh học của nguồn gen được nhận.

- Lưu giữ, bảo quản đồng ruộng tập đoàn cây sinh sản vô tính các điểm sinh thái: Thực hiện trồng, nhân mới và quản lý mẫu nguồn gen các cây thường niên sinh sản vô tính tại những địa điểm thích hợp, đảm bảo lưu giữ an toàn nguồn gen và hoàn thiện việc đánh giá ban đầu những nguồn gen này.

- Bảo quản nguồn gen bằng công nghệ nuôi cấy mô tế bào (in vitro) một số cây trồng quý.

- Nghiên cứu phôi các nguồn gen cây trồng có sức sống suy giảm: Kết hợp nuôi cấy phôi để nhân đủ lượng hạt đạt yêu cầu của các mẫu nguồn gen có sức nảy mầm của hạt suy giảm và khó nảy mầm trong điều kiện thông thường.

Việc lưu giữ được thực hiện theo các quy trình phù hợp với từng đối tượng cây cụ thể, áp dụng tối đa những phương pháp, quy trình, quy phạm chuẩn quốc tế, nếu có. Đối với những cây chưa có quy trình, quy phạm thích hợp, nhiệm vụ căn cứ vào những kết quả của các năm trước để áp dụng thống nhất các tiêu chuẩn bảo tồn hợp lý, phù hợp nhất, đồng thời tiến hành các nghiên cứu cần thiết để cải tiến/hoàn thiện quy trình.

Các thí nghiệm nhân giống ngân hàng gen tại những địa điểm thích hợp, được kết hợp đánh giá ban đầu. Tùy thuộc vào từng nhóm cây trồng cụ thể, số tính trạng cần đánh giá ban đầu dao động từ 30 đến 90 tính trạng, sử dụng các bản mẫu, thang điểm đã được chuẩn hóa cho từng đối tượng cây trồng. Đối với những cây chưa có những quy trình và bản mẫu chuẩn, những nghiên cứu cần thiết sẽ được thực hiện để thiết lập thang điểm, quy trình và bản mẫu đánh giá.

Đối với các tập đoàn đồng ruộng, việc nhân mới và đánh giá ban đầu nguồn gen được thực hiện ngay tại các địa điểm lưu giữ.

Đối với một số nguồn gen khó nảy mầm trong điều kiện bên ngoài, việc nhân mới sẽ được thực hiện kết hợp sử dụng bằng phương pháp nuôi cấy invitro (cấy phôi) trên môi trường và điều kiện thích hợp.

1.3. Nội dung 3: Nghiên cứu, ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật để phục tráng nguồn gen cây trồng, thuần chủng các nguồn gen vật nuôi.

- Ứng dụng chỉ thị phân tử để đánh giá đa dạng nguồn gen di truyền, từ đó rút ngắn được thời gian phục tráng nguồn gen.

- Ứng dụng công nghệ tiên tiến, công nghệ nuôi cấy mô tế bào để nhân nhanh nguồn gen phục tráng.

1.4. Nội dung 4: Nghiên cứu xây dựng, phát triển các khu vực nuôi trồng chuyên canh các loài cây, con quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng hoặc quan trọng phục vụ kinh tế, xã hội, phát triển nông nghiệp bền vững của tỉnh.

- Xây dựng các quy trình kỹ thuật nuôi, trồng cụ thể cho mỗi nguồn gen.

- Xây dựng mô hình sản xuất thử nuôi, trồng các nguồn gen.

- Phát triển mở rộng sản xuất phục vụ nhu cầu hàng hóa của tỉnh, nâng cao thu nhập cho người dân trong tỉnh.

1.5. Nội dung 5: Đánh giá sơ bộ, đánh giá chi tiết nguồn gen theo các chỉ tiêu sinh học phù hợp với từng đối tượng.

Nuôi, trồng các nguồn gen và theo dõi đặc điểm nông sinh học của các nguồn gen cây trồng, đặc điểm sinh học của các nguồn gen động vật.

1.6. Nội dung 6: Bảo tồn nguồn gen theo đặc điểm của từng đối tượng.

- Bảo tồn nguồn gen tại chỗ (Insitu) đó là tại các vùng sinh thái phù hợp với nguồn gen.

- Bảo tồn nguồn gen chuyển chỗ: Kết hợp với các cơ quan khoa học để bảo tồn nguồn gen.

- Đánh giá kết quả bảo tồn.

- Giới thiệu, cung cấp trao đổi nguồn gen và các thông tin nguồn gen theo quy định của pháp luật.

2. Các nội dung tổ chức, quản lý mạng lưới quỹ gen cấp tỉnh:

2.1. Đào tạo, Tập huấn nghiệp vụ bảo tồn gen.

2.2. Tư liệu hóa nguồn gen dưới hình thức bản mô tả đặc điểm sinh học.

2.3. Tổ chức, kiểm tra, giám sát, đánh giá kết quả đạt được theo từng nội dung hoạt động.

PHẦN IV

DỰ KIẾN KẾT QUẢ CỦA ĐỀ ÁN

- Đánh giá được thực trạng và thu thập được các nguồn gen quý, hiếm để bảo tồn.

- Các nguồn gen được đánh giá về các chỉ tiêu sinh học, đánh giá về di truyền; nguồn gen được phục tráng, nghiên cứu phát triển và các nguồn gen được tư liệu hóa.

- Các sản phẩm KH&CN về quỹ gen: Giống, quy trình kỹ thuật, cơ sở dữ liệu, các tài liệu, báo cáo...

PHẦN V

DỰ KIẾN KINH PHÍ THỰC HIỆN ĐỀ ÁN

- Kinh phí cho hoạt động bảo tồn nguồn gen được lấy từ nguồn ngân sách sự nghiệp khoa học và công nghệ hàng năm của tỉnh.

- Dự kiến kinh phí thực hiện Đề án hỗ trợ từ nguồn ngân sách sự nghiệp khoa học và công nghệ tỉnh từ giai đoạn 2020 - 2025 là: 17 tỷ đồng.

(Nhu cầu kinh phí cho mỗi nhiệm vụ chi tiết tại danh mục kèm theo)

PHẦN VI

TỔ CHỨC THỰC HIỆN

1. Sở Khoa học và Công nghệ

- Tuyên truyền, phổ biến hướng dẫn, triển khai thực hiện Đề án;

- Hàng năm hướng dẫn các tổ chức, cá nhân đăng ký, đặt hàng nhiệm vụ KH&CN để triển khai các nhiệm vụ thuộc Đề án;

- Quản lý và tổ chức thực hiện nhiệm vụ quỹ gen cấp tỉnh theo quy định;

- Báo cáo định kỳ việc thực hiện Đề án về Ủy ban nhân dân tỉnh và Bộ Khoa học và Công nghệ.

2. Sở Tài chính

Căn cứ khả năng ngân sách, chủ trì phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tham mưu cho Ủy ban nhân dân tỉnh bố trí kinh phí từ nguồn sự nghiệp khoa học và công nghệ để thực hiện Đề án.

3. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn

Chủ trì, phối hợp thực hiện nhiệm vụ bảo tồn nguồn gen đối với một số cây trồng, vật nuôi và cây dược liệu bản địa, quý hiếm thuộc lĩnh vực ngành Nông nghiệp và phát triển nông thôn quản lý. Định kỳ báo cáo việc thực hiện Đề án về UBND tỉnh (qua Sở Khoa học và Công nghệ để tổng hợp).

4. Các cơ quan, đơn vị khác

Các Sở, ban, ngành, UBND các huyện, thành phố; các tổ chức, cá nhân, các Trường Đại học, Viện nghiên cứu... trong và ngoài tỉnh phối hợp triển khai thực hiện Đề án.

Trong quá trình triển khai thực hiện Đề án nếu có khó khăn, phát sinh, đề nghị các tổ chức, cá nhân phản ánh kịp thời về Sở Khoa học và Công nghệ để tổng hợp, đề xuất với Ủy ban nhân dân tỉnh xem xét chỉnh sửa, bổ sung cho phù hợp./.