Quyết định 143/QĐ-KCB năm 2025 phê duyệt các chương trình và tài liệu đào tạo "Phòng ngừa lây nhiễm lao trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh" do Cục trưởng Cục Quản lý khám, chữa bệnh ban hành

QUYẾT ĐỊNH

PHÊ DUYỆT CÁC CHƯƠNG TRÌNH VÀ TÀI LIỆU ĐÀO TẠO “PHÒNG NGỪA LÂY NHIỄM LAO TRONG CƠ SỞ KHÁM BỆNH, CHỮA BỆNH”

CỤC TRƯỞNG CỤC QUẢN LÝ KHÁM CHỮA BỆNH

Căn cứ Luật Khám bệnh, chữa bệnh số 15/2023/QH15 ngày 09 tháng 01 năm 2023;

Căn cứ Nghị định số 96/2023/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Khám bệnh, chữa bệnh;

Căn cứ Nghị định 42/2025/NĐ-CP ngày 27/02/2025 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Y tế;

Căn cứ Thông tư số 16/2018/TT-BYT ngày 20/7/2018 của Bộ Y tế quy định về kiểm soát nhiễm khuẩn trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh;

Căn cứ Thông tư số 17/2019/TT-BYT ngày 17/7/2019 của Bộ Y tế về việc hướng dẫn giám sát và đáp ứng với bệnh, bệnh dịch truyền nhiễm;

Căn cứ Quyết định số 579/QĐ-BYT ngày 12 tháng 3 năm 2024 ban hành tài liệu chuyên môn hướng dẫn kiểm soát lây nhiễm lao trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh;

Theo đề nghị của Phòng Điều dưỡng-Dinh dưỡng-Kiểm soát nhiễm khu ẩn.

QUYẾT ĐỊNH:

Điều 1. Phê duyệt kèm theo Quyết định này các chương trình và tài liệu đào tạo “Phòng ngừa lây nhiễm lao trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh” bao gồm:

1. Chương trình và tài liệu đào tạo Phòng ngừa lây nhiễm lao trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh cho nhân viên y tế làm việc tại các cơ sở y tế chuyên khoa lao, bệnh phổi hoặc tại khoa điều trị lao, bệnh phổi trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

2. Chương trình và tài liệu đào tạo Phòng ngừa lây nhiễm lao trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh cho nhân viên y tế làm công tác kiểm soát nhiễm khuẩn trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

Điều 2. Quyết định này có hiệu lực kể từ ngày ký, ban hành.

Điều 3. Các Ông Bà: Chánh Văn phòng; Trưởng các Phòng; Giám đốc các Bệnh viện, Viện trực thuộc Bộ Y tế, Giám đốc Sở Y tế các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, Thủ trưởng Y tế Bộ, Ngành chịu trách nhiệm thi hành Quyết định này /

CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO

PHÒNG NGỪA VÀ KIỂM SOÁT LÂY NHIỄM LAO TẠI CÁC CƠ SỞ KHÁM BỆNH, CHỮA BỆNH
(Dành cho nhân viên y tế làm công tác kiểm soát nhiễm khuẩn trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh)

MỤC LỤC

Từ viết tắt

I. Tên khóa học và giới thiệu chung về khóa học

II. Mục tiêu khóa học

III. Đối tượng, yêu cầu đầu vào đối với học viên

IV. Thời lượng chương trình

QUYẾT ĐỊNH

PHÊ DUYỆT CÁC CHƯƠNG TRÌNH VÀ TÀI LIỆU ĐÀO TẠO “PHÒNG NGỪA LÂY NHIỄM LAO TRONG CƠ SỞ KHÁM BỆNH, CHỮA BỆNH”

CỤC TRƯỞNG CỤC QUẢN LÝ KHÁM CHỮA BỆNH

Căn cứ Luật Khám bệnh, chữa bệnh số 15/2023/QH15 ngày 09 tháng 01 năm 2023;

Căn cứ Nghị định số 96/2023/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Khám bệnh, chữa bệnh;

Căn cứ Nghị định 42/2025/NĐ-CP ngày 27/02/2025 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Y tế;

Căn cứ Thông tư số 16/2018/TT-BYT ngày 20/7/2018 của Bộ Y tế quy định về kiểm soát nhiễm khuẩn trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh;

Căn cứ Thông tư số 17/2019/TT-BYT ngày 17/7/2019 của Bộ Y tế về việc hướng dẫn giám sát và đáp ứng với bệnh, bệnh dịch truyền nhiễm;

Căn cứ Quyết định số 579/QĐ-BYT ngày 12 tháng 3 năm 2024 ban hành tài liệu chuyên môn hướng dẫn kiểm soát lây nhiễm lao trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh;

Theo đề nghị của Phòng Điều dưỡng-Dinh dưỡng-Kiểm soát nhiễm khu ẩn.

QUYẾT ĐỊNH:

Điều 1. Phê duyệt kèm theo Quyết định này các chương trình và tài liệu đào tạo “Phòng ngừa lây nhiễm lao trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh” bao gồm:

1. Chương trình và tài liệu đào tạo Phòng ngừa lây nhiễm lao trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh cho nhân viên y tế làm việc tại các cơ sở y tế chuyên khoa lao, bệnh phổi hoặc tại khoa điều trị lao, bệnh phổi trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

2. Chương trình và tài liệu đào tạo Phòng ngừa lây nhiễm lao trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh cho nhân viên y tế làm công tác kiểm soát nhiễm khuẩn trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

Điều 2. Quyết định này có hiệu lực kể từ ngày ký, ban hành.

Điều 3. Các Ông Bà: Chánh Văn phòng; Trưởng các Phòng; Giám đốc các Bệnh viện, Viện trực thuộc Bộ Y tế, Giám đốc Sở Y tế các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, Thủ trưởng Y tế Bộ, Ngành chịu trách nhiệm thi hành Quyết định này /

CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO

PHÒNG NGỪA VÀ KIỂM SOÁT LÂY NHIỄM LAO TẠI CÁC CƠ SỞ KHÁM BỆNH, CHỮA BỆNH
(Dành cho nhân viên y tế làm công tác kiểm soát nhiễm khuẩn trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh)

MỤC LỤC

Từ viết tắt

I. Tên khóa học và giới thiệu chung về khóa học

II. Mục tiêu khóa học

III. Đối tượng, yêu cầu đầu vào đối với học viên

IV. Thời lượng chương trình

V. Chương trình chi tiết

VI. Tài liệu dạy - học chính thức, tham khảo

VII. Phương pháp dạy - học:

VIII. Tiêu chuẩn giảng viên và trợ giảng

IX. Thiết bị, học liệu cho khóa học

X. Hướng dẫn tổ chức thực hiện chương trình

XI. Đánh giá và cấp giấy chứng nhận

TỪ VIẾT TẮT

CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO

PHÒNG NGỪA VÀ KIỂM SOÁT LÂY NHIỄM LAO TẠI CÁC CƠ SỞ KHÁM BỆNH, CHỮA BỆNH

I. TÊN KHÓA HỌC VÀ GIỚI THIỆU CHUNG VỀ KHÓA HỌC

1. Tên chương trình đào tạo:

Phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao tại các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh

2. Giới thiệu chung về khóa học:

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG) năm 2024 (WHO Global TB Report 2024), bệnh lao đã trở lại là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên thế giới bởi một loại vi sinh vật truyền nhiễm. Trong năm 2023, số bệnh nhân lao mới trên toàn cầu được ước tính là 10,8 triệu người (khoảng không chắc chắn [UI] 95%), trong đó chỉ 3/4 ca bệnh được báo cáo. Mức giảm về tỷ lệ mắc và tỷ lệ tử vong so với năm 2015 thấp hơn nhiều so với mục tiêu đặt ra trong Chiến lược chấm dứt bệnh lao. Số người chết được xác định do lao là 1,25 triệu người (UI 95%) bao gồm 1,09 triệu ca ở những người âm tính với HIV và 161.000 ca ở những người nhiễm HIV. Tổng số ca tử vong đã giảm so với ước tính 1,32 triệu ca vào năm 2022, 1,42 triệu ca vào năm 2021 và 1,40 triệu ca vào năm 2020 và thấp hơn mức trước đại dịch COVID-19 là 1,34 triệu ca vào năm 2019.

Việt Nam hiện vẫn là nước có gánh nặng bệnh lao cao, xếp thứ 12 trong nhóm 30 nước có gánh nặng về bệnh lao và thứ 11 trong nhóm 30 nước có gánh nặng về lao kháng thuốc cao nhất thế giới. Trong năm 2023, Việt Nam có số ca lao ước tính là 182.000, số ca tử vong do lao là 13.400. Một thách thức ngày càng gia tăng đối với việc phòng chống lao là việc lây truyền các chủng lao kháng thuốc. Trong năm 2023, Việt Nam ước tính có 9.900 ca lao kháng thuốc (tăng 17,8% so với 2020).

Nguy cơ lây nhiễm lao trong các cơ sở y tế ngày càng trở thành một thách thức lớn mang tính toàn cầu, đặc biệt trong bối cảnh mối liên quan giữa lao và HIV, cùng với sự gia tăng các chủng kháng, đa kháng và siêu kháng thuốc (DR-TB, MDR-TB, XDR-TB). Việc triển khai các chương trình phòng ngừa, kiểm soát lây nhiễm lao toàn diện và hiệu quả đóng vai trò đặc biệt quan trọng và cần được ưu tiên nhằm ngăn chặn và giảm thiểu sự lây truyền bệnh lao từ người bệnh lao sang các người bệnh khác, khách thăm và nhân viên tại các cơ sở y tế.

Năm 2019, TCYTTG đã cập nhật các khuyến cáo về kiểm soát nhiễm khuẩn (KSNK) lao dựa trên bằng chứng về việc phòng chống và kiểm soát lây nhiễm lao trong bối cảnh các nước đang nỗ lực thực hiện “Mục tiêu phát triển bền vững” và “Chiến lược kết thúc bệnh lao” của TCYTTG. Khái niệm và thực hành phòng chống và kiểm soát lây nhiễm lao bao gồm hàng loạt phương thức rộng hơn, thực tiễn, dựa vào bằng chứng nhằm ngăn ngừa cộng đồng phải chịu sự tác động của các nhiễm khuẩn liên quan đến chăm sóc sức khỏe (Healthcare Associated Infection - HAI), thực hiện an toàn sinh học phòng xét nghiệm và giảm sự lây lan của các chủng kháng thuốc kháng sinh (AMR). Năm 2022, TCYTTG đã ban hành Hướng dẫn tổng hợp về bệnh lao và Sổ tay hoạt động về bệnh lao, Phần 1: Phòng và kiểm soát lây nhiễm.

Tại Việt Nam, năm 2010, Chương trình chống lao quốc gia đã ban hành tài liệu về “Hướng dẫn kiểm soát nhiễm khuẩn lao tại cơ sở y tế, khu vực đông người và hộ gia đình” dựa trên các khuyến cáo của TCYTTG năm 2009. Hướng dẫn này nhằm hỗ trợ cho chương trình KSNK ở các cơ sở y tế trong hệ thống chương trình lao, là nền tảng cho việc cải thiện tình trạng nhiễm lao đối với người tiếp cận dịch vụ y tế, NVYT và cộng đồng. Năm 2024, dựa trên hướng dẫn cập nhật của TCYTTG (2022), Bộ Y tế ban hành tài liệu chuyên môn “Hướng dẫn phòng ngừa lây nhiễm lao trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh và cộng đồng” theo Quyết định số 579/QĐ-BYT ngày 12/3/2024, trong đó nhấn mạnh tầm quan trọng của các chương trình KSNK lao toàn diện và các biện pháp thực hành nhằm giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm lao áp dụng trong điều kiện cơ sở y tế tại Việt Nam.

Cùng với các hướng dẫn quốc gia, việc xây dựng và triển khai các chương trình đào tạo về KSNK lao đóng vai trò rất quan trọng trong việc nâng cao năng lực và giúp các cơ sở y tế triển khai hoạt động KSNK lao nhanh chóng và hiệu quả. Chương trình đào tạo “Phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao tại các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh” được xây dựng nhằm cung cấp kiến thức về bệnh lao và những biện pháp can thiệp nhằm củng cố năng lực phòng chống và kiểm soát lây nhiễm lao tổng thể theo các thành phần lõi của hệ thống KSNK, các biện pháp thực hành cụ thể trong phòng ngừa chuẩn và phòng ngừa theo đường lây truyền.

Chương trình đào tạo được soạn thảo dựa trên “Hướng dẫn phòng ngừa lây nhiễm lao trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh và cộng đồng” ban hành theo Quyết định số 579/QĐ-BYT ngày 12/3/2024, đáp ứng các yêu cầu của Thông tư 16/2018 về “Quy định về KSNK trong các cơ sở KBCB”. Các biện pháp can thiệp được nêu ra trong tài liệu đào tạo này tập trung vào mô tả phạm vi của các biện pháp như là một “gói” toàn diện các biện pháp can thiệp. Tài liệu đào tạo này nhấn mạnh việc thực hiện chính sách KSNK một cách có hệ thống và khách quan, trong đó ưu tiên xem xét các cấp bậc kiểm soát lây nhiễm lao tại các cơ sở khám bệnh chữa bệnh (KBCB).

Các giảng viên và người học cần giảng dạy và học theo đúng cấu trúc của chương trình đào tạo để có thể hiểu và thực hành đúng các nội dung và biện pháp KSNK trong phòng ngừa và KS lây nhiễm lao tại chính cơ sở làm việc, đảm bảo an toàn cho người bệnh, nhân viên y tế (NVYT) và cộng đồng.

Dựa trên Chương trình này, các cơ sở đào tạo liên tục và các cơ sở KBCB sẽ nghiên cứu tiến hành đào tạo cho NVYT theo chuyên đề hoặc lồng ghép vào các nội dung đào tạo KSNK để đào tạo cho NVYT.

II. MỤC TIÊU KHÓA HỌC

1. Mục tiêu chung:

Mục tiêu chung của khóa học nhằm cập nhật và nâng cao kiến thức cơ bản về phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao và các bệnh dịch lây truyền qua đường không khí trong cơ sở KBCB và giúp người học xây dựng các kế hoạch, đề xuất với người quản l đơn vị các biện pháp kiểm soát lây nhiễm lao hiệu quả đồng thời áp dụng các biện pháp này trong các cơ sở khám bệnh chữa bệnh.

2. Mục tiêu cụ thể:

Sau khi hoàn tất khoá học, học viên có thể:

Mục tiêu về kiến thức:

1. Trình bày được về tổng quan của bệnh lao: Sinh bệnh học, sự lây truyền bệnh lao và các yếu tố ảnh hưởng tới lây truyền và tiến triển thành bệnh lao.

2. Liệt kê được các biện pháp phòng và kiểm soát nhiễm khuẩn, phòng chống lây nhiễm lao tại các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

3. Nêu được những yêu cầu đặc th về phòng ngừa lây nhiễm lao tại các khu vực đặc biệt trong cơ sở KBCB.

4. Trình bày được nguy cơ lây nhiễm lao của nhân viên y tế và các biện pháp phòng ngừa lây nhiễm cho NVYT.

5. Liệt kê được các chỉ số yêu cầu cần giám sát để phát hiện những vấn đề về lao trong cơ sở KBCB.

Mục tiêu thực hành:

1. Xây dựng được các kế hoạch kiểm soát lây nhiễm lao tại cơ sở KBCB của học viên tập trung vào nội dung: kiểm soát hành chính, kiểm soát môi trường và bảo vệ hô hấp.

2. Xây dựng được các chỉ số đánh giá hiệu quả chương trình kiểm soát lây nhiễm lao tại các cơ sở KBCB.

3. Phân tích và áp dụng được các mô hình thông khí cho từng khu vực trong cơ sở KBCB có chăm sóc và điều trị bệnh lao.

4. Chọn và thực hành đúng việc sử dụng phương tiện bảo vệ hô hấp trong phòng ngừa lây nhiễm lao (Sử dụng khẩu trang có hiệu lực lọc cao và các biện pháp kiểm tra hiệu quả độ lọc, kín của khẩu trang hiệu lực lọc cao).

5. Thực hành đúng đánh giá tần suất vệ sinh các khu vực chăm sóc điều trị lao và chọn lựa, pha đúng nồng độ hiệu quả một số loại hoá chất vệ sinh môi trường.

6. Thực hành đúng đánh giá nguy cơ lây nhiễm lao và điền bảng đánh giá nguy cơ lây nhiễm lao đúng của NVYT.

Mục tiêu kỹ năng:

1. Xây dựng được kế hoạch có tính khả thi về phòng ngừa lây nhiễm lao tại đơn vị. Kế hoạch có thể riêng lẻ hoặc lồng ghép vào kế hoạch kiểm soát nhiễm khuẩn chung của đơn vị.

2. Đánh giá được mức độ thông khí tại các khu vực khám bệnh, chữa bệnh có nguy cơ cao nhiễm các bệnh lây truyền quan đường thông khí và đề xuất được các giải pháp cải thiện tình trạng thông khí hiệu quả, phù hợp.

3. Lựa chọn đúng và sử dụng thành thạo phương tiện bảo vệ hô hấp trong phòng ngừa lây nhiễm lao.

4. Xây dựng được kế hoạch khả thi và tiến hành đánh giá, giám sát việc vệ sinh môi trường bề mặt, phân tích, báo cáo kết quả giám sát tại đơn vị theo quy định.

5. Xây dựng kế hoạch thường quy và tiến hành đánh giá đánh giá nguy cơ lây nhiễm lao của các nhóm NVYT có nguy cơ.

III. ĐỐI TƯỢNG, YÊU CẦU ĐẦU VÀO ĐỐI VỚI HỌC VIÊN

1. Đối tượng học viên:

Nhân viên y tế làm công tác kiểm soát nhiễm khuẩn trong các cơ sở KBCB, bao gồm: nhân viên khoa KSNK, ban lãnh đạo cơ sở khám bệnh, chữa bệnh, trưởng, phó các khoa, phòng liên quan, thành viên Hội đồng và thành viên Mạng lưới KSNK.

Có thể áp dụng một phần của chương trình và tài liệu kèm theo như một nội dung đào tạo liên tục cho NVYT hàng năm theo quy định về đào tạo liên tục cho các nhân viên y tế.

IV. THỜI LƯỢNG CHƯƠNG TRÌNH

Tổng số 40 tiết, trong đó:

- Lý thuyết: 23 tiết

- Thực hành: 17 tiết

Thời gian mỗi tiết học: 50 phút

V. CHƯƠNG TRÌNH CHI TIẾT

VI. TÀI LIỆU DẠY - HỌC CHÍNH THỨC, THAM KHẢO

1. Tài liệu Dạy-Học chính thức

Tài liệu đào tạo phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao cập nhật nhất hoặc tài liệu đào tạo về kiểm soát nhiễm khuẩn có nội dung về lao của các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh được thông qua thẩm định kèm theo chương trình này.

2. Tài liệu tham khảo:

- Thông tư 16/2018/TT-BYT quy định về kiểm soát nhiễm khuẩn trong các cơ sở khám bệnh chữa bệnh.

- Thông tư số 17/2019/TT-BYT ngày 17/7/2019 hướng dẫn giám sát và đáp ứng với bệnh, dịch bệnh truyền nhiễm.

- Quyết định 3916/2017/QĐ-BYT về giám sát những loại nhiễm khuẩn bệnh viện thường gặp, vệ sinh tay, vệ sinh môi trường.

- Quyết định 3671/2012/QĐ-BYT về hướng dẫn phòng ngừa chuẩn, tiêm an toàn, khử khuẩn tiệt khuẩn, phòng ngừa viêm phổi bệnh viện, nhiễm khuẩn vết mổ và nhiễm khuẩn huyết.

- Quyết định 1314/QĐ-BYT, ngày 24/3/2020 ban hành “Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị và dự phòng bệnh lao”.

- Quyết định 162/QĐ-BYT ngày 19/01/2024 ban hành tài liệu Hướng dẫn Chẩn đoán, điều trị và dự phòng bệnh Lao.

- Quyết định 579/QĐ-BYT, ngày 12/3/2024 ban hành tài liệu chuyên môn “Hướng dẫn kiểm soát lây nhiễm lao trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh và cộng đồng”.

- Các tài liệu tham khác được bổ sung theo từng bài giảng của chương trình.

VII. PHƯƠNG PHÁP DẠY - HỌC:

Sử dụng phương pháp giảng dạy chủ động, lấy người học làm trung tâm, Chú trọng rèn luyện phương pháp tự học, hướng tới việc hoạt động hóa, chủ động hóa hoạt động nhận thức của học viên, tập trung vào phát huy tính chủ động của người học (người học cần tự nghiên cứu tài liệu và tự học, tự tìm hiểu và cùng trao đổi với đồng nghiệp, học viên và giảng viên).

1. Lý thuyết:

- Thuyết trình bài giảng trên power point, bảng.

- Xem video clip.

- Giảng trực tuyến (online) khi có dịch bệnh hoặc yêu cầu.

- Có thể xây dựng thành chương trình đào tạo e-learning giúp người học thuận lợi về thời gian tham gia, tiết kiệm nguồn lực và thời gian cho cá nhân, đơn vị.

2. Thực hành:

Lớp học được chia nhóm học viên để thực hành, mỗi nhóm không quá 15 người. Sử dụng phương pháp giảng dạy thực hành chủ động như sau:

- Động não: Giảng viên nêu vấn đề cần giải quyết, quy định thời gian và cách làm việc – học viên làm việc cá nhân, liệt kê nhanh các tưởng)

- Làm việc nhóm: Giảng viên tổ chức lớp học theo nhóm và chuẩn bị các nhiệm vụ học tập. - Mỗi nhóm nhận một nhiệm vụ học tập và cùng hợp tác để thực hiện.

- Giải quyết vấn đề: Giảng viên xây dựng “vấn đề” có liên quan đến nội dung dạy học. – Học viên được giao giải đáp “vấn đề” trên cơ sở cá nhân hoặc nhóm.

- Giải quyết tình huống: Giảng viên xây dựng “tình huống” có liên quan đến nội dung dạy học. Học viên được giao giải đáp “tình huống” trên cơ sở cá nhân hoặc nhóm.

- Làm bài tập cá nhân do giảng viên ra yêu cầu.

Tổ chức học thực hành tại lớp học hoặc tại khoa/phòng trong cơ sở KBCB, học viên thực hành thao tác các kỹ thuật dưới sự hướng dẫn của giảng viên, kết hợp với xem video trực tuyến và kiến tập (với các tình huống không được thực tập trên người bệnh).

VIII. TIÊU CHUẨN GIẢNG VIÊN VÀ TRỢ GIẢNG

1. Cơ sở đào tạo: Cơ sở đào tạo đã được cấp mã đào tạo liên tục và mã số đào tạo về kiểm soát nhiễm khuẩn.

2. Giảng viên:

Tiêu chuẩn chuyên môn (đáp ứng 1 trong 3 tiêu chuẩn)

- Cán bộ phụ trách kiểm soát nhiễm khuẩn của các Sở Y tế đã được đào tạo đào tạo KSNK theo chương trình 1-3 tháng và cấp chứng chỉ theo quy định của Thông tư số 16/2018/TT-BYT

- Cán bộ trực tiếp làm công tác kiểm soát nhiễm khuẩn ở vị trí quản lý khoa kiểm soát nhiễm khuẩn bệnh viện tuyến tỉnh, thành phố và tuyến Trung ương ít nhất có 3 năm kinh nghiệm và đã được đào tạo về kiểm soát nhiễm khuẩn với chương trình ít nhất 3 tháng.

- Cán bộ y tế có chuyên ngành lao, truyền nhiễm, có trình độ đại học của chuyên ngành đó và có ít nhất 3 năm kinh nghiệm làm việc trong chuyên môn lao, và truyền nhiễm.

- Cán bộ y tế có chuyên ngành vi sinh có trình độ đại học và có ít nhất 3 năm kinh nghiệm làm việc trong chuyên môn xét nghiệm vi sinh.

Tiêu chuẩn về giảng dạy

- Có chứng chỉ đào tạo kỹ năng sư phạm y học cơ bản.

3. Trợ giảng:

- Là những người công tác trong lĩnh vực KSNK tại các bệnh viện đã được đào tạo và có kinh nghiệm thực tế làm trong lĩnh vực KSNK.

- Đã được đào tạo về KSNK và phòng và kiểm soát lây nhiễm lao trong các cơ sở KBCB.

IX. THIẾT BỊ, HỌC LIỆU CHO KHÓA HỌC

Một số thiết bị, học liệu cho học viên kiến tập và thực hành của từng nội dung đào tạo như sau:

* Nội dung vệ sinh môi trường cơ sở KBCB:

- Vệ sinh môi trường bề mặt: Cung cấp cho mỗi nhóm học viên ít nhất 01 bộ dụng cụ vệ sinh môi trường bao gồm: Xe làm vệ sinh chuẩn có đủ các xô, tải lau các màu theo quy định, khăn lau tẩm hóa chất (nếu có), hóa chất, quy trình vệ sinh, phương tiện phòng hộ cá nhân đúng quy định. Đối với lớp tập huấn được bố trí tại các bệnh viện, có thể chuẩn bị cho các nhóm học viên lên các khoa lâm sàng để tiến hành hướng dẫn và thực hành tại khoa.

- Xử l rác thải: phương tiện phòng hộ cá nhân đúng quy định, túi phân loại, thu gom rác thải

- Sử dụng đèn cực tím: Mẫu của ít nhất 1 loại đèn cực tím (loại UV-C). Hình ảnh về các loại đèn UV-C và minh họa vị trí lắp đặt.

- Các quy trình, bảng kiểm theo nội dung bài học

Nội dung thông khí trong phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao: 01 máy đo tốc độ gió điện tử hoặc loại cánh gạt, thước dây đo kích thước các phòng, máy tính bỏ túi.

* Nội dung bảo vệ hô hấp:

- Cung cấp cho mỗi học viên ít nhất một khẩu trang hiệu suất lọc cao (ví dụ N95 hoặc tương đương). Chuẩn bị chung cho cả lớp ít nhất 3 chủng loại khẩu trang hiệu suất lọc cao với các kích cỡ khác nhau.

- Bộ dụng cụ kiểm tra độ khít của khẩu trang hiệu suất lọc cao ( IT test): bộ kiểm tra độ khí định tính: vị giác (ngọt, đắng) hoặc khói. Nếu có điều kiện trang bị bộ kiểm tra độ khít định lượng.

* Nội dung đánh giá nguy cơ lây nhiễm lao của cơ sở KBCB: In các biểu mẫu đánh giá nguy cơ của cơ sở KBCB.

* Nội dung kiểm tra, giám sát, đánh giá công tác phòng ngừa lây nhiễm lao tại cơ sở khám bệnh, chữa bệnh: in ấn các biểu mẫu theo hướng dẫn

* Các video hướng dẫn thực hành của BYT, SYT, cơ sở KBCB, WHO, CDC… đã ban hành phù hợp với chương trình giảng dạy.

X. HƯỚNG DẪN TỔ CHỨC THỰC HIỆN CHƯƠNG TRÌNH

1. Học lý thuyết:

- Tập trung học cả ngày, hoặc có thể bố trí linh hoạt để tiết kiệm thời gian cho học viên đến hết chương trình.

- Giảng trực tuyến (online) khi có dịch bệnh hoặc yêu cầu. Cần có biện pháp để giám sát sự tham gia của học viên. Lồng ghép câu hỏi đánh giá (Poll) vào mỗi bài học trực tuyến thông qua ứng dụng trực tuyến.

- Khuyến khích các cơ sở xây dựng thành chương trình đào tạo e-learning giúp người học thuận lợi về thời gian tham gia, tiết kiệm nguồn lực và thời gian cho cá nhân, đơn vị. Đưa nội dung câu hỏi đánh giá vào mỗi bài học elearning và yêu cầu học viên hoàn thành các câu hỏi đánh giá với ít nhất 80% câu hỏi được trả lời đúng mới ghi nhận là hoàn thành bài học.

- Thời gian học mỗi buổi học 2-4 tiết t y theo lịch sắp xếp, mỗi tiết 50 phút.

2. Học thực hành:

- Địa điểm: Thực hành ngay tại lớp học hoặc tại khoa kiểm soát nhiễm khuẩn của bệnh viện nếu lớp học được tổ chức tại hội trường của bệnh viện.

- Chỉ tiêu thực hành:

1) Thành thạo cách: phân vùng vệ sinh, tính tần suất vệ sinh theo khu vực. Thành thạo sử dụng các bảng kiểm giám sát các quy trình vệ sinh môi trường bề mặt.

2) Thành thạo cách đo tốc độ gió, đo và tính các kích thước khoảng hở, diện tích phòng và tính ACH.

3) Thành thạo kỹ thuật sử dụng khẩu trang hiệu suất lọc cao.

4) Thành thạo đánh giá nguy cơ lây nhiễm lao của cơ sở KBCB theo biểu mẫu.

3. Kiến tập thực địa: Nếu giảng dạy tại cơ sở KBCB có thể bố trí học viên kiến tập trực tiếp các nội dung liên quan đến bài học tại các khoa phòng.

4. Một số nội dung khác:

- Cung cấp đủ tài liệu học tập để học viên đọc và nghiên cứu trước, trong và sau học.

- Hướng dẫn học viên sử dụng tài liệu có hiệu quả.

- Lựa chọn phương pháp dạy học tích cực phù hợp với mục tiêu học tập và đối tượng người học.

- Sử dụng các phương tiện trực quan phù hợp với từng nội dung để minh hoạ có hiệu quả (mô hình, các phương tiện phòng hộ, tranh, ảnh, áp phích, băng, đĩa hình, quy trình kỹ thuật, tình huống…).

- Kết hợp chặt chẽ và song hành giữa giảng dạy lý thuyết và thực hành.

- Chuẩn bị đầy đủ các phương tiện, dụng cụ, bảng kiểm, thang điểm, bố trí địa điểm thích hợp để giảng dạy các bài thực hành đạt mục tiêu, hiệu quả. Ưu tiên dành thời gian để học viên được thực hành kỹ năng, thái độ.

XI. ĐÁNH GIÁ VÀ CẤP GIẤY CHỨNG NHẬN

- Học viên được đánh giá và được cấp chứng nhận tập huấn khi:

+ Tham dự đánh giá đầu vào nhằm kiểm tra kiến thức của học viên về công tác kiểm soát nhiễm khuẩn.

+ Điểm chuyên cần: Tham dự ít nhất 90% các buổi học lý thuyết và thực hành theo chương trình.

+ Đánh giá đầu ra: Đạt số điểm đúng từ 80% câu hỏi lượng giá đầu ra trở lên, gồm 50 câu hỏi lượng giá trong thời gian 60 phút.

- Tên chứng nhận tập huấn: “Chứng nhận tập huấn phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao tại các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh” hoặc các chứng chỉ, chứng nhận khác nếu có lồng ghép nội dung phòng ngừa lây nhiễm lao.

- Chứng nhận có giá trị đáp ứng yêu cầu về đào tạo liên tục của NVYT theo quy định của Bộ Y tế.

TÀI LIỆU ĐÀO TẠO

PHÒNG NGỪA VÀ KIỂM SOÁT LÂY NHIỄM LAO TẠI CÁC CƠ SỞ KHÁM BỆNH, CHỮA BỆNH
(Dành cho nhân viên y tế làm công tác kiểm soát nhiễm khuẩn trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh)

MỤC LỤC

Từ viết tắt

Tổng quan về bệnh lao chương trình chống lao quốc gia

Kiểm soát hành chính trong phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao

Thông khí trong phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao

Vệ sinh môi trường và quản lý chất thải trong phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao

Bảo vệ hô hấp

Đánh giá nguy cơ lây nhiễm lao của cơ sở khám bệnh, chữa bệnh

Các biện pháp kiểm soát lao tại các khu vực đặc biệt trong cơ sở KBCB

Phòng ngừa lây nhiễm lao ở nhân viên y tế

Xây dựng kế hoạch kiểm tra, giám sát, đánh giá công tác phòng ngừa lây nhiễm lao tại cơ sở khám bệnh, chữa bệnh

Tài liệu tham khảo

Phụ lục

TỪ VIẾT TẮT

TỔNG QUAN VỀ BỆNH LAO

CHƯƠNG TRÌNH CHỐNG LAO QUỐC GIA

MỤC TIÊU: Sau khi hoàn tất bài học, học viên có khả năng:

1. Giải thích được cơ chế bệnh sinh của bệnh lao và phân tích được đường lây truyền của vi khuẩn lao.

2. Thu thập và trình bày các số liệu thống kê về thực trạng bệnh lao ở Việt Nam và trên thế giới.

3. Trình bày và phân tích được các cấp độ phòng ngừa lây nhiễm lao.

4. Trình bày được các mục tiêu của Chương trình Chống lao Quốc gia.

NỘI DUNG:

I. Một số khái niệm về sự lây truyền bệnh lao

Lây truyền vi khuẩn lao qua không khí: Sự lây lan của các vi khuẩn lao chứa trong hạt khí dung được phân tán khi lơ lửng trong không khí ở khoảng cách lớn và thời gian dài.

Người bệnh lao lây nhiễm: Người bệnh lao phổi (đã được hoặc chưa được chẩn đoán) có thể phát tán các hạt khí dung chứa vi khuẩn lao khi ho, hắt hơi, nói chuyện hoặc thực hiện các hoạt động hô hấp khác.

Lây truyền qua đường giọt bắn: Sự lây lan của một tác nhân truyền nhiễm do sự phát tán của các giọt nhỏ. Các giọt nhỏ chủ yếu được tạo ra từ người (nguồn) bị nhiễm bệnh khi ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Sự lây truyền xảy ra khi các giọt nhỏ chứa vi sinh vật bị đẩy (thường <1 mét) qua không khí và lắng đọng trên kết mạc, niêm mạc miệng hoặc mũi, họng hoặc hầu họng của người khác. Hầu hết thể tích (>99%) bao gồm các giọt lớn di chuyển khoảng cách ngắn (<1 mét) và không lơ lửng trong không khí.

Nhân giọt bắn: Phần khô đọng lại của giọt bắn thường có đường kính dưới 5µm. Giọt bắn hô hấp được tạo ra khi một người mắc lao phổi hoặc lao thanh quản ho, hắt hơi, la hét hoặc hát. Khi giọt bắn hô hấp này khô đi, trước khi rơi xuống các bề mặt phòng, chúng có thể trở thành các nhân giọt bắn đủ nhỏ và nhẹ để lơ lửng trong không khí của phòng trong thời gian đủ dài để phát tán trong các không gian hạn hẹp.

Trái ngược với nhân giọt bắn, giọt bắn thường có đường kính trên 5µm.

Các giọt bắn này đọng nhanh hơn nhân giọt bắn và không đi vào đến phế nang được khi hít phải.

Bệnh lao: Là một bệnh lây nhiễm do vi khuẩn lao (Mycobacterium tuberculosis – viết tắt: MTB) gây nên. Bệnh lao có thể gây tổn thương ở tất cả các bộ phận của cơ thể, trong đó lao phổi là thể lao phổ biến (chiếm 80-85%), nguồn lây chính cho người xung quanh. Bệnh lao lây qua đường không khí do hít phải các hạt nhỏ có chứa vi khuẩn lao được sinh ra khi người mắc lao phổi trong giai đoạn tiến triển ho, khạc, hắt hơi, khí dung. Bệnh lao có thể gây tử vong, nhưng có thể điều trị khỏi và dự phòng.

Nhiễm lao: Là tình trạng cơ thể người có đáp ứng miễn dịch với kháng nguyên của vi khuẩn gây bệnh lao ở người nhưng chưa có dấu hiệu lâm sàng, cận lâm sàng nào cho thấy bệnh lao hoạt động.

Người nghi mắc bệnh lao: Là người có triệu chứng lâm sàng nghi lao hoặc có hình ảnh bất thường nghi lao trên phim chụp X-quang phổi hoặc các phương pháp chẩn đoán hình ảnh khác

Người mắc bệnh lao (người bệnh lao): Là người bệnh có tình trạng bệnh lý do vi khuẩn lao gây ra, biểu hiện các triệu chứng của bệnh lao, chẩn đoán dựa trên tìm thấy vi khuẩn lao bằng các kỹ thuật vi sinh hoặc có bằng chứng mô bệnh học của tổn thương do lao hoặc chẩn đoán dựa vào bằng chứng lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng khác (không hoặc chưa tìm thấy bằng chứng vi khuẩn và mô bệnh học).

Người tiếp xúc với người bệnh lao phổi (trong tài liệu này gọi tắt là người tiếp xúc):

- Là thành viên sống cùng nhà hoặc người làm việc, học tập cùng phòng ở cơ quan, trường học, v.v… với người mắc bệnh lao phổi.

- Hoặc những người đáp ứng điều kiện sau:

+ Ngủ cùng nhà hoặc cùng phòng với người bệnh lao phổi ít nhất 01 đêm/tuần trong 03 tháng trước khi người bệnh lao phổi được chẩn đoán, hoặc.

+ Ở cùng nhà hoặc cùng phòng với người bệnh lao phổi ít nhất 01 giờ/ngày và liên tục 05 ngày/tuần, trong 03 tháng trước khi người bệnh lao phổi được chẩn đoán.

Người mắc bệnh nhiễm trùng do NTM: là người bệnh có tình trạng bệnh lý do vi khuẩn ngoài lao Nontuberculous Mycobacteria (NTM), thuộc họ Mycobacteria gây ra. Vi khuẩn này, thường hay tồn tại trong tự nhiên, ít gây bệnh ở người, nhưng có thể gây bệnh ở phổi hoặc cơ quan ngoài phổi với các triệu chứng tương tự như bệnh lao do vi khuẩn lao gây ra. Bệnh nhiễm trùng do NTM có thể chẩn đoán bằng kỹ thuật sinh học phân tử LPA và giải trình tự gen.

Nguy cơ lây nhiễm vi khuẩn lao: Khả năng truyền vi khuẩn lao cho người khác. Điều này có thể chịu ảnh hưởng của các yếu tố như tần suất tiếp xúc với nguồn lây, khoảng cách và thời gian tiếp xúc, các biện pháp bảo vệ hô hấp đã được sử dụng, các yếu tố môi trường (VD: sự làm loãng, thông khí và khử khuẩn không khí), tính lây nhiễm của nguồn lây và tình trạng miễn dịch của người bị phơi nhiễm.

Tỷ lệ mắc mới lao: Số ca bệnh lao mới và tái phát (tất cả các loại) xảy ra trong một khoảng thời gian nhất định (thường là một năm).

Tỷ lệ hiện mắc lao: Số người mắc bệnh lao (tất cả các loại) tại một thời điểm nhất định.

An toàn sinh học phòng xét nghiệm (Laboratory Biosafety): Là thuật ngữ được sử dụng để mô tả những nguyên tắc, kỹ thuật và thực hành cần thiết để ngăn ngừa những phơi nhiễm không mong muốn hoặc vô tình làm thất thoát tác nhân gây bệnh (TNGB) và độc tố. Trong tài liệu này, an toàn sinh học tại phòng xét nghiệm được gọi tắt là an toàn sinh học.

An ninh sinh học (Biosecurity): Là những biện pháp an ninh cho tổ chức hay cá nhân được thiết lập để ngăn chặn sự mất mát, đánh cắp, lạm dụng, đánh tráo hoặc cố tình phóng thích tác nhân gây bệnh và độc tố.

Tác nhân gây bệnh truyền nhiễm (Infectious Agent): Là vi-rút, vi khuẩn, ký sinh trùng và nấm có khả năng gây bệnh truyền nhiễm.

Hàng rào bảo vệ thứ nhất (Primary Barriers): Bảo vệ người làm xét nghiệm và môi trường bên trong PXN; bao gồm tủ ATSH, trang bị bảo hộ cá nhân, cốc ly tâm an toàn...

Hàng rào bảo vệ thứ hai (Secondary Barriers): Bảo vệ con người và môi trường bên ngoài PXN; bao gồm các yếu tố như: PXN, cửa tự đóng, bồn rửa tay, dòng khí định hướng, áp suất âm trong PXN, lọc không khí trước khi thải ra khỏi PXN, phòng đệm trước khi vào PXN, nồi hấp tiệt trùng...

Nguy cơ (Risk): Sự kết hợp giữa khả năng xảy ra một sự cố với mức độ nghiêm trọng của hậu quả (thiệt hại) nếu sự cố đó xảy ra

II. Sinh bệnh học và sự lây truyền bệnh lao

1. Sinh bệnh học lao

- Tác nhân lây truyền chính của bệnh lao là vi khuẩn lao Mycobacterium tuberculosis. Ngoài ra, còn một số vi khuẩn Mycobacteriaceae khác gây lao như M. bovis, M. africanum, M. microti, M. canetti (sau đây gọi chung là vi khuẩn lao). Vi khuẩn lao lây qua không khí qua các hạt khí dung được tạo ra khi NB lao phổi nói, cười, ho hoặc hắt hơi. Khi hạt khí dung có chứa vi khuẩn lao khô đi, kích thước hạt thu nhỏ lại, bay lơ lửng trong không khí khoảng từ vài giờ đến 24 giờ và phân tán xa khỏi nguồn phát sinh. Sự lây truyền xảy ra khi người khác hít phải các hạt khí dung có kích thước nhỏ hơn 5µm - là những hạt có thể đi sâu xuống các phế nang và dẫn đến nhiễm lao.

- Vi khuẩn lao được hít vào, tới và nhân lên trong phế nang, có thể xâm nhập vào máu và lan rộng khắp cơ thể. Sau một khoảng thời gian 2-8 tuần, hệ thống miễn dịch tạo ra các đại thực bào sẽ thực bào và cô lập chúng trong các u hạt để kiểm soát sự phát triển của vi khuẩn, giai đoạn này được gọi là nhiễm lao tiềm ẩn. Tuy nhiên, rào cản miễn dịch này có thể không hoạt động ở người nhiễm HIV hoặc người có hệ miễn dịch suy giảm khác (VD: trẻ nhỏ, người dùng thuốc ức chế miễn dịch…). Nếu hệ thống miễn dịch hoạt động không hiệu quả, vi khuẩn lao bắt đầu nhân lên nhanh chóng và gây ra các biểu hiện bệnh tại các cơ quan khác nhau trong cơ thể, như phổi, thận, não hoặc xương... Chỉ có 1% người tiếp xúc sẽ phát triển thành bệnh lao nguyên phát và 5-10% những người nhiễm lao tiềm ẩn với hệ thống miễn dịch bình thường sẽ phát triển thành bệnh lao.

- Người bị nhiễm lao có thể phát triển thành bệnh lao ở bất kỳ thời điểm nào. Nguy cơ phát triển thành bệnh lao cao ở vài năm đầu (cao nhất trong 2 năm đầu) sau khi nhiễm lao, và giảm sau một thời gian dài. Nhiễm lao có thể tiến triển thành bệnh lao do nhiều yếu tố khác nhau, nhưng vấn đề quan trọng nhất là suy giảm hệ thống miễn dịch, đặc biệt do nhiễm HIV.

2. Cơ chế lây truyền bệnh lao

- Vi khuẩn lao lây qua không khí thông qua các hạt khí dung (hạt mù) sinh ra khi người mắc bệnh lao phổi hắt hơi, ho, cười hoặc nói. Sự lây truyền (tình trạng nhiễm lao) xảy ra khi người khác hít phải các hạt khí dung có chứa vi khuẩn lao và vi khuẩn lao tới được các phế nang. Rất ít trường hợp vi khuẩn lao lây qua đường máu, bạch huyết.

- Hạt khí dung có vai trò vận chuyển mầm bệnh trong cơ chế lây truyền bệnh lao. Hạt khí dung thường có đường kính nhỏ hơn 5 µm và trong điều kiện bình thường có thể lơ lửng trong không khí một khoảng thời gian dài và có thể di chuyển xa 1-2 mét từ nguồn phát sinh ra chúng (VD: từ người bệnh lao phổi). Trong môi trường thông khí kém, các hạt khí dung sẽ được tích tụ và tăng khả năng được hít vào bởi người có mặt trong không gian đó. Khi đã ở trong phổi, vi khuẩn lao có thể khu trú hoặc lan tỏa khắp cơ thể, phụ thuộc vào khả năng đáp ứng miễn dịch của từng người.

- Tình trạng nhiễm lao thường không có triệu chứng và không lây truyền bệnh. Bệnh lao, thường kèm theo các triệu chứng toàn thân hoặc không cụ thể, có thể phát triển ngay (thường trong vòng 2 - 10 tuần) hoặc trong vòng vài năm đầu sau khi nhiễm lao.

- Ở một số trường hợp, vi khuẩn lao sẽ “nằm im” trong trạng thái “ngủ” và có thể tồn tại trong nhiều năm (nhiễm lao).

Hình 1: Sơ đồ sự lây truyền của vi khuẩn lao

III. Tình hình bệnh lao trên thế giới và Việt Nam

1. Tình hình bệnh lao trên thế giới

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG) năm 2024 (WHO Global TB Report 2024), bệnh lao đã trở lại là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên thế giới bởi một loại vi sinh vật truyền nhiễm. Đây là một mối đe dọa sức khỏe lớn trên toàn cầu với khoảng 10,8 triệu ca mắc lao mới vào năm 2023 (khoảng không chắc chắn [UI] 95%), tăng nhẹ so với 10,7 triệu vào năm 2022, cao hơn nhiều so với 10,4 triệu vào năm 2021 và 10,1 triệu vào năm 2020.

Số ca tử vong do bệnh lao trên toàn cầu đã giảm vào năm 2023. Bệnh lao ước tính đã gây ra 1,25 triệu ca tử vong (UI 95%) vào năm 2023 (tỷ lệ 16/100.000 dân và trung bình cứ 24 giây có 1 người chết do lao), bao gồm 1,09 triệu ca ở những người âm tính với HIV và 161.000 ca ở những người nhiễm HIV. Tổng số ca tử vong đã giảm so với ước tính 1,32 triệu ca vào năm 2022, 1,42 triệu ca vào năm 2021 và 1,40 triệu ca vào năm 2020 và thấp hơn mức trước đại dịch COVID-19 là 1,34 triệu ca vào năm 2019[1].

Bệnh lao có thể ảnh hưởng đến mọi người nhưng một số nhóm cụ thể có nguy cơ nhiễm và khả năng tiến triển thành bệnh lao cao hơn; bao gồm những người nhiễm HIV, NVYT và những người khác ở trong các môi trường có nguy cơ cao lây truyền vi khuẩn lao. Dữ liệu lao toàn cầu chỉ ra rằng, trong năm 2023, có 662.000 ca xác định mắc lao có dương tính với HIV và có khoảng 161.000 ca tử vong do lao và có dương tính với HIV. Bên cạnh đó, trong năm 2022, 9.299 ca lao ở NVYT đã được báo cáo ở 60 nước, với tỷ lệ lây truyền vi khuẩn lao liên quan đến chăm sóc sức khỏe đã được báo cáo cao gấp hai lần tỷ lệ ở nhóm cộng đồng¹.

2. Tình hình bệnh lao ở Việt Nam

Việt Nam hiện vẫn là nước có gánh nặng bệnh lao cao. Theo báo cáo của TCYTTG năm 2023, Việt Nam là nước nằm trong nhóm 30 nước có gánh nặng về bệnh lao và lao kháng thuốc cao nhất thế giới. Trong năm 2023, số ca lao ước tính ở Việt Nam khoảng 182.000 ca và khoảng 13.400 người chết do lao (gồm 11.000 người chết âm tính với HIV và 2.400 người chết có dương tính với HIV). Mặc dù ở Việt Nam, tỷ lệ tử vong do lao đã giảm ở mức 24% và tỉ lệ mắc giảm 8.8% trong năm 2023 so với năm 2015, nhưng mức giảm về các tỷ lệ mắc này vẫn thấp khi so với các mục tiêu cần phấn đấu vào năm 2020 (Giảm số người mắc lao trong cộng đồng xuống dưới 131/100.000 dân; Giảm số người chết do lao xuống dưới 10/100.000 dân; Khống chế số người mắc bệnh lao đa kháng thuốc với tỷ lệ dưới 5% trong tổng số người bệnh lao mới phát hiện) và tầm nhìn đến năm 2030 (Giảm số người chết do bệnh lao và giảm số người mắc bệnh lao trong cộng đồng xuống dưới 20/100.000 dân).

Giai đoạn những năm từ 2020-2022, do vừa phải đảm bảo công tác KBCB thường xuyên, vừa đảm nhiệm công tác phòng, chống dịch bệnh COVID -19, rất nhiều cơ sở KBCB, bao gồm các cơ sở phòng chống lao, xuất hiện tình trạng quá tải kéo dài. Số ca lao được phát hiện do ảnh hưởng của dịch COVID -19 trong năm 2021 đã giảm 23% so với cùng kỳ năm 2020. Số ca chưa được phát hiện sẽ tiếp tục là nguồn lây. Do đó, việc đẩy mạnh phát hiện các ca lao, nhanh chóng đưa vào điều trị và cắt đứt chuỗi lây truyền góp phần quan trọng trong công cuộc kết thúc bệnh lao.

Một thách thức ngày càng gia tăng đối với ngành y tế và đối với hoạt động phòng chống lao là sự lây truyền các chủng lao kháng thuốc. Trong năm 2023, Việt Nam ước tính có 9.900 ca lao kháng thuốc (tăng 17,8% so với năm 2020). Bằng chứng hiện nay cho thấy sự lây truyền của các vi khuẩn kháng thuốc là cơ chế chủ đạo duy trì sự lây truyền các ca lao kháng thuốc trên toàn cầu (chứ không phải kháng thuốc thứ phát).

Việc kiểm soát, ngăn chặn chuỗi lây truyền của vi khuẩn lao đóng vai trò rất quan trọng để đạt được các mục tiêu chấm dứt bệnh lao trên toàn cầu. Do đó, cần thực hiện các biện pháp can thiệp nhằm khẩn trương xác định các nguồn lây, ngăn chặn sự lây truyền từ người sang người bằng cách giảm nồng độ các hạt lây nhiễm trong không khí và thời gian phơi nhiễm của các cá nhân dễ bị lây nhiễm. Đây cũng là những nguyên tắc làm cơ sở cho việc phòng chống và kiểm soát lây nhiễm bệnh lao.

IV. Phân biệt bệnh lao và nhiễm lao

1. Bệnh lao

- Là một bệnh lây nhiễm do vi khuẩn lao (Mycobacterium tuberculosis) gây nên. Bệnh lao có thể gây tổn thương ở tất cả các bộ phận của cơ thể, trong đó lao phổi là thể lao phổ biến nhất (chiếm khoảng 80%-85% trong tất cả các thể lao). Tuy nhiên, với người nhiễm HIV, có tới một nửa số trường hợp lao xảy ra ở các bộ phận khác của cơ thể.

- Bệnh lao có thể gây tử vong, nhưng có thể điều trị khỏi và dự phòng.

- Người bệnh lao phổi là nguồn lây chính cho người xung quanh. Các triệu chứng lâm sàng nghi mắc bệnh lao phổi bao gồm:

Bảng 1: Triệu chứng lâm sàng nghi mắc bệnh lao phổi

- Với phác đồ điều trị chuẩn, cả trường hợp lao đồng nhiễm HIV, bệnh lao có thể được chữa khỏi. Ước tính 50% số ca bệnh lao không được điều trị có thể tử vong trong 5 năm đầu tiên và là nguồn lây nhiễm trong cộng đồng.

Hình 2: Triệu chứng thường gặp của bệnh lao ở người lớn

2. Nhiễm lao

- Nhiễm lao là tình trạng cơ thể người có đáp ứng miễn dịch với kháng nguyên của vi khuẩn gây bệnh lao ở người nhưng chưa có dấu hiệu lâm sàng, cận lâm sàng nào cho thấy bệnh lao hoạt động

- Người có nhiễm lao không cảm thấy bị mệt mỏi, không có triệu chứng cũng như không có các dấu hiệu bệnh được phát hiện khi khám bệnh. Sử dụng xét nghiệm để chẩn đoán nhiễm lao.

- Điều trị nhiễm lao có thể giảm nguy cơ tiến triển thành bệnh lao.

3. Các kỹ thuật sử dụng trong chẩn đoán bệnh lao

3.1. Các kỹ thuật vi sinh

3.1.1. Xét nghiệm ban đầu phát hiện lao và lao kháng thuốc:

- Nhuộm soi trực tiếp tìm AFB: kỹ thuật nhuộm Ziehl-Neelsen; nhuộm huỳnh quang.

- Kỹ thuật sinh học phân tử (SHPT) phát hiện lao nhanh, gồm:

+ Xét nghiệm phát hiện lao đồng thời phát hiện tính kháng thuốc: Xpert MTB/RIF; Xpert MTB/RIF Ultra; Truenat (bao gồm MTB plus và MTB-RIF Dx); các kỹ thuật khuếch đại acid nucleic (NAAT).

+ Xét nghiệm phát hiện lao (không phát hiện tính kháng thuốc): TB LAMP, TRC Ready.

- MTB kháng nguyên test nhanh LF-LAM.

- Nuôi cấy tìm vi khuẩn lao.

3.1.2. Các xét nghiệm tiếp theo phát hiện lao kháng thuốc:

- Kỹ thuật sinh học phân tử, gồm:

+ GeneXpert MTB/RIF, GeneXpert MTB/RIF Ultra: phát hiện kháng Rifampicin (R).

+ Truenat MTB-RIF DxMTB: phát hiện kháng Rifampicin.

+ LPA kháng thuốc lao hàng 1, hàng 2; Xpert MTB/XDR: phát hiện kháng FQ, thuốc tiêm hàng 2; các kỹ thuật khuếch đại acid nucleic (NAAT)…

- Kháng sinh đồ kiểu hình, gồm: kháng sinh đồ thuốc lao hàng 1, hàng 2, kháng sinh đồ INH, kháng sinh đồ PZA…

3.2. Các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh

- Chụp X-quang, chụp cắt lớp vi tính, chụp CLVT mạch máu, cộng hưởng từ (CHT), chụp mạch và nút mạch số hóa xóa nền;

- Siêu âm;

2.3. Nội soi, chọc dò, sinh thiết

- Nội soi khí, phế quản, dạ dày, nội soi bộ phận nghi tổn thương lao;

- Sinh thiết bộ phận nghi tổn thương lao.

- Chọc dò để dẫn lưu hoặc chẩn đoán.

3.4. Chẩn đoán tế bào học và mô bệnh học

- Chẩn đoán tế bào học chọc hút kim nhỏ: Thực hiện cho tất cả các khối sưng, đám, nốt, hạch…

- Chẩn đoán mô bệnh học trên các bệnh phẩm sinh thiết.

- Nhuộm Ziehl-Neelsen trên mô đúc nến.

- Chẩn đoán hóa mô miễn dịch (sử dụng kháng thể MPT64 cho mô đúc nến).

3.5. Một số các xét nghiệm khác theo chỉ định của bác sỹ lâm sàng dựa theo tình trạng người bệnh: CRP; huyết học, sinh hóa; đo chức năng hô hấp, test giãn phế quản; Xét nghiệm chẩn đoán lao tiềm ẩn (phản ứng Mantoux [TST], test da khác sử dụng kháng nguyên từ vi khuẩn lao người…); xét nghiệm chẩn đoán bệnh phổi NTM và các xét nghiệm khác.

4. Phân biệt nhiễm lao và bệnh lao

Bảng 2: Phân biệt nhiễm lao và bệnh lao

V. Các yếu tố ảnh hưởng tới lây truyền và tiến triển thành bệnh lao

1. Yếu tố môi trường

- Môi trường tại các khu vực chuyên khoa lao và bệnh phổi ở các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

- Khu vực thực hiện các thủ thuật có thể gây ho hoặc tạo ra hạt khí dung chứa vi khuẩn lao mà không được sử dụng các phương tiện phòng hộ cá nhân (PHCN) phù hợp. Khu vực thực hiện xét nghiệm vi khuẩn lao.

- Không gian chật hẹp và kín hoặc thông khí trong phòng không đầy đủ làm nồng độ của các hạt khí dung có chứa vi khuẩn lao trong không khí tăng.

- Tái lưu thông không khí có chứa các hạt khí dung chứa vi khuẩn lao (VD: sử dụng máy điều hòa không khí).

- Thời gian phơi nhiễm với các hạt khí dung có chứa vi khuẩn lao dài và khoảng cách với nguồn tạo ra hạt khí dung mang vi khuẩn lao (nguồn lây) ngắn.

- Xử lý mẫu xét nghiệm có chứa vi khuẩn lao không đúng quy trình.

- Xử lý các dụng cụ (DC) y tế có chứa vi khuẩn lao không đúng.

- Thiếu hoặc không có các quy trình KSNK hoặc tuân thủ các quy trình kỹ thuật không tốt khi tiếp xúc với nguồn lây có vi khuẩn lao.

2. Đặc điểm của người bị phơi nhiễm

- Người tiếp xúc trực tiếp với nguồn lây (tiếp xúc trực tiếp với người đang bị lao phổi).

- Người có tiền sử chẩn đoán, điều trị bệnh lao.

- Người có rối loạn, suy giảm miễn dịch, như: bệnh tự miễn, nhiễm HIV, sử dụng các thuốc ức chế miễn dịch kéo dài (Corticosteroid), hóa chất điều trị ung thư, hoặc mắc các bệnh suy giảm miễn dịch khác.

- Người mắc các bệnh mạn tính: đái tháo đường, suy thận mạn, v.v...

- Trẻ em suy dinh dưỡng, đặc biệt là suy dinh dưỡng nặng và trẻ em chưa được tiêm phòng vắc xin lao (BCG).

- Người sống trong môi trường kín, thông gió kém như: quản giáo, tù nhân, người bệnh tâm thần, ...

- Người nghiện ma túy, rượu, thuốc lá, thuốc lào.

3. Đặc điểm của người bệnh lao

Người mắc bệnh lao có khả năng gây lây nhiễm lao cao hơn nếu có các đặc điểm sau:

- Người bệnh lao ở phổi, đường hô hấp hay thanh quản.

- Có vi khuẩn kháng cồn kháng toan (AFB) trong đờm.

- Có hình ảnh hang trên phim X-quang phổi.

- Người bệnh bắt đầu điều trị bệnh lao chậm trễ hoặc bắt đầu điều trị với phác đồ không phù hợp hoặc thời gian trị liệu chưa đủ.

- Có ho hoặc thở ra mạnh.

- Người bệnh đang được làm các thủ thuật gây ra ho hoặc gây ra hạt khí dung chứa vi khuẩn lao.

- Người bệnh có thực hành vệ sinh ho khạc kém: Không che miệng và mũi khi ho khạc hoặc hắt hơi.

4. Vắc-xin lao

Tiêm phòng BCG không có tác dụng trong việc làm giảm nguy cơ lây nhiễm bệnh lao nhưng có tác dụng làm giảm tỷ lệ tử vong ở những thể lao nặng ở trẻ em. Trẻ đã tiêm BCG vẫn có thể bị nhiễm hoặc mắc bệnh lao.

VI. Nguy cơ lây nhiễm lao của nhân viên y tế

- Nhân viên y tế là người thường xuyên phải tiếp xúc với người nghi ngờ hoặc đã xác định lao. Họ có nguy cơ cao bị lây nhiễm và trở thành người nhiễm lao hoặc NB lao.

- Nhiều nghiên cứu ở trên thế giới cho thấy tỷ lệ nhiễm lao ở NVYT là những con số báo động. Báo cáo cho Trung tâm Phòng ngừa và Kiểm soát dịch bệnh Hoa Kỳ từ 50 tiểu bang và Quận Columbia từ năm 1995-2007, trong số 200.744 trường hợp mắc lao ở những người từ 18 tuổi trở lên, 6.049 (3%) xảy ra ở NVYT . Tại Anh, một nghiên cứu phân tích thuần tập hồi cứu dữ liệu giám sát lao quốc gia và dữ liệu kiểu gen trên 2.320 trường hợp NVYT đã được xác nhận trong thời gian nghiên cứu, 85% sinh ra ở nước ngoài. Tỷ lệ lao ở NVYT là 23,4 trên 100.000 so với 16,2 trên 100.000 ở người không phải là NVYT . Một nghiên cứu khác tại tỉnh Hà Nam, Trung Quốc cho thấy trong số 1.663 trường hợp lao được báo cáo trong số NVYT ở Hà Nam, chiếm 3,2 ‰ tổng số trường hợp lao được báo cáo trong toàn quốc, trong 8 năm, tỷ lệ mắc lao ở NVYT là 43,7 trường hợp trên 100.000 người-năm, cao hơn đáng kể so với tỷ lệ mắc bệnh ở giáo viên (18,8 trường hợp/100.000 người-năm) .

- Tại Việt Nam, chưa có số liệu về tỷ lệ nhiễm lao ở NVYT. Mặc dù vậy, qua các nghiên cứu trên thế giới, nguy cơ lây nhiễm lao là một thách thức trong ngành y tế, cần được chú ý và đưa ra các biện pháp ngăn ngừa, đảm bảo nguồn nhân lực cho chăm sóc điều trị NB.

- Một nghiên cứu từ các chuyên gia đánh giá độc lập xem xét và phân tích dữ liệu bằng cách sử dụng công cụ đánh giá các phương pháp hỗn hợp (MMAT) 2018, bao gồm 15 nghiên cứu, ở 1.572 NVYT và 249 cơ sở y tế. Kết quả cho thấy mức độ tuân thủ thấp đối với phòng ngừa lây nhiễm lao tại nơi làm việc của NVYT và các cơ sở y tế từ hầu hết các nước có gánh nặng bệnh lao cao. Việc tuân thủ không tốt các biện pháp kiểm soát lây nhiễm lao chủ yếu được báo cáo ở cấp độ kiểm soát hành chính sau đó là các biện pháp kiểm soát môi trường và bảo vệ hô hấp. Ngoài ra, mức độ hỗ trợ thấp của các cấp quản lý và thái độ tiêu cực của NVYT đã ảnh hưởng đến việc tuân thủ. Cần phải cải thiện sự tuân thủ của NVYT đối với các biện pháp dự phòng chống lại bệnh lao nhằm giảm gánh nặng bệnh tật cho NVYT trên toàn thế giới.

- Các nguy cơ lây nhiễm lao thường gặp ở NVYT là: Người trực tiếp chăm sóc và điều trị cho người nhiễm lao; người trực tiếp làm các xét nghiệm trên bệnh phẩm của người nhiễm lao; người trực tiếp hoặc cùng tham gia thực hiện thủ thuật xâm lấn có nguy cơ tạo hạt khí dung (VD: nội soi đường hô hấp, hồi sinh tim phổi, phẫu thuật, thủ thuật trên đường thở của NB lao); không sàng lọc định kỳ cho NVYT tại cơ sở khám, điều trị lao để phát hiện người nhiễm lao; không tuân thủ nghiêm ngặt các biện pháp phòng ngừa lây nhiễm lao cho NVYT làm việc tại cơ sở KBCB như: không có đủ hoặc sử dụng không đúng phương tiện PHCN đặc biệt là khẩu trang hiệu suất lọc cao khi chăm sóc NB lao (nhất là giai đoạn lao phổi với tình trạng BK dương tính, chưa được điều trị thích hợp); thông khí khu vực điều trị NB lao không phù hợp, kém lưu thông và không thường xuyên được bảo trì bảo dưỡng; thiếu giám sát tuân thủ thực hành; không thực hiện đánh giá nguy cơ lây nhiễm lao; chính sách cho phòng ngừa lây nhiễm lao còn thấp; chế độ chính sách với NVYT làm việc nơi có nguy cơ lây nhiễm cao chưa thỏa đáng. Tất cả những lý do trên đây cần sớm được cải tiến và thay đổi để giảm nguy cơ lây nhiễm lao ở NVYT, bảo vệ nguồn nhân lực, sự hài lòng của NVYT với chính sách ngành y.

VII. Các nhóm giải pháp (cấp độ) phòng ngừa lây nhiễm lao

Việc phân ra các nhóm giải pháp phòng và kiểm soát lây nhiễm lao (còn gọi là các cấp độ phòng ngừa lây nhiễm) là một việc làm cần thiết, giúp các nhà KSNK và những người có liên quan hiểu được các biện pháp chính trong kiểm soát lây nhiễm lao là tổng thể của nhiều biện pháp khác nhau nhằm giảm thiểu rủi ro lây truyền vi khuẩn lao trong cộng đồng. Một hệ thống 3 nhóm giải pháp phòng ngừa lây nhiễm lao bao gồm: (1) kiểm soát hành chính, (2) kiểm soát môi trường và (3) bảo vệ hô hấp đã chứng minh có thể làm giảm và phòng ngừa lây nhiễm vi khuẩn lao (xem Bảng 3).

Bảng 3: Các cấp độ phòng ngừa lây nhiễm lao

* Kiểm soát hành chính: là những giải pháp về chính sách, tổ chức, quản lý công tác phòng ngừa lây nhiễm lao. Kiểm soát hành chính là nhóm giải pháp đầu tiên trong hệ thống các nhóm biện pháp KSNK về bệnh lao có phạm vi tác động lên toàn bộ cơ sở KBCB.

* Kiểm soát môi trường: Đây là nhóm giải pháp thứ hai trong hệ thống phân cấp các biện pháp KSNK về bệnh lao, nhằm ngăn chặn sự lây lan của các hạt hô hấp có khả năng lây nhiễm bệnh và làm giảm nồng độ của chúng trong môi trường không khí tại các khu vực có nguy cơ lây nhiễm lao.

* Bảo vệ hô hấp: Đây là nhóm giải pháp thứ ba trong hệ thống phân cấp các biện pháp KSNK. Kiểm soát việc bảo vệ hô hấp đề cập đến việc sử dụng các thiết bị bảo vệ cá nhân, che mũi, miệng trong các tình huống có nguy cơ phơi nhiễm với vi khuẩn lao nhằm bảo vệ các nhân viên y tế. Bảo vệ hô hấp giống như hàng rào cuối cùng đối với mỗi cá nhân trong việc chống lại sự lây nhiễm của vi khuẩn lao.

VIII. Chương trình chống lao quốc gia

1. Các dấu mốc quan trọng về công tác phòng, chống lao của Việt Nam

• Năm 1957: Thành lập Viện chống lao Trung ương (hiện nay gọi là Bệnh viện Phổi Trung ương).

• Năm 1957 - 1975: Xây dựng mạng lưới, đào tạo cán bộ, công tác phòng chống lao ở miền Bắc.

• Thời kỳ 1976 - 1985: Hoạt động chống lao theo chương trình 10 điểm.

• Năm 1986: Chương trình chống lao cấp 2 ra đời nhằm nâng cao chất lượng điều trị, thanh toán nguồn lây (cấp Trung ương, cấp tỉnh).

• Năm 1989: Bắt đầu thí điểm triển khai chiến lược ‘Điều trị ngắn ngày có kiểm soát trực tiếp (DOTS).

• Năm 1992-1999: Mở rộng áp dụng chiến lược DOTS ra toàn quốc

• Năm 1995: Dự án phòng, chống lao nằm trong Chương trình mục tiêu Quốc gia

• Năm 1997: Đạt chỉ tiêu của TCYTTG đặt ra về phát hiện trên 70% số ca mắc lao và điều trị khỏi trên 85% số phát hiện.

• Năm 2006 - 2007: Triển khai thành công Điều tra mắc lao toàn quốc lần 1 (VINCOTB-06)

• Năm 2011 - 2012: Triển khai Điều tra kháng thuốc toàn quốc lần 4

• Năm 2014: Phê duyệt chiến lược Quốc gia phòng, chống lao đến năm 2020, tầm nhìn 2030.

• Năm 2017: Triển khai thành công Điều tra mắc lai toàn quốc lần 2

• Năm 2018: Thành lập Quỹ Hỗ trợ người bệnh chiến thắc bệnh lao (PASTB)

• Năm 2019: Thành lập Ủy ban Quốc gia về chấm dứt bệnh lao (Ủy ban 45)

2. Mục tiêu của chương trình

Mục tiêu cơ bản để giảm tỷ lệ mắc bệnh, tỷ lệ chết và tỷ lệ nhiễm lao, giảm tối đa nguy cơ phát sinh tình trạng kháng thuốc của vi khuẩn lao. Chương trình Chống lao Việt Nam phấn đấu đạt mục tiêu do TCYTTG đề ra:

1) Phát hiện ít nhất 70% số bệnh nhân lao phổi AFB (+) mới (theo ước tính) xuất hiện hàng năm.

2) Điều trị khỏi cho ít nhất 85% số bệnh nhân lao phổi AFB (+) đã phát hiện được bằng hóa trị liệu ngắn ngày có kiểm soát.

3. Đường lối chiến lược của Chương trình Chống lao Quốc gia

Là chiến lược DOTS: sử dụng hoá trị liệu ngắn ngày có kiểm soát trực tiếp (Directly Observed Treatment Short Course).

3.1. Chiến lược DOTS là gì?

Là chiến lược xuyên suốt các hoạt động của Chương trình Chống lao quốc gia. DOTS được xem là một chiến lược chống lao có hiệu quả nhất do Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo áp dụng trên toàn cầu.

Có 5 yếu tố cấu thành chiến lược:

- Có sự cam kết chính trị của các cấp chính quyền, đảm bảo tạo mọi điều kiện cho công tác chống lao.

- Phát hiện thụ động nguồn lây bằng soi đờm trực tiếp.

- Điều trị bệnh lao có kiểm soát bằng hoá trị liệu ngắn ngày.

- Cung cấp thuốc chống lao đầy đủ với chất lượng tốt.

- Có hệ thống ghi chép và báo cáo tốt, chính xác.

3.2. Nội dung cơ bản của chiến lược DOTS

- Phát hiện bằng phương pháp thụ động là chủ yếu, sử dụng phương pháp soi đờm trực tiếp, ưu tiên phát hiện nguồn lây là bệnh nhân lao phổi AFB (+).

- Điều trị bằng phác đồ hóa trị ngắn ngày có kiểm soát thống nhất trong toàn quốc bằng thực hiện tốt chiến lược DOTS.

- Tiêm phòng lao bằng vaccin BGC cho trẻ sơ sinh và trẻ dưới 1 tuổi đầy đủ, đúng kỹ thuật.

- Lồng ghép hoạt động chống lao và hệ thống y tế chung.

3.3. Phương pháp DOTS là gì?

Là phương pháp quản lí, điều trị người bệnh lao bằng thuốc chống lao có rifampicin trong phác đồ, được giám sát bởi nhân viên y tế hoặc những người tình nguyện trong suốt thời gian điều trị. Mỗi liệu trình điều trị lao phổi mới kéo dài 6-8 tháng.

3.4. Các giải pháp hành động của chương trình chống lao

- Tăng cường năng lực quản lý chương trình của cán bộ chống lao của các tuyến thông qua đào tạo, nghiên cứu khoa học.

- Phát hiện bệnh nhân lao theo phương pháp thụ động.

- Sử dụng phác đồ điều trị ngắn hạn thống nhất trong toàn quốc.

- Tăng cường công tác giáo dục truyền thông trong toàn dân, từng bước xã hội hóa công tác chống lao: vận động, yêu cầu, sử dụng các thành phần của xã hội, người thân trong gia đình bệnh nhân vào công tác chống lao ở mọi cấp độ và hình thức khác nhau.

- Hoàn thiện hệ thống thu thập số liệu và thống kê báo cáo, dần từng bước hiện đại hóa, đưa công nghệ tin học để có thể quản lí thông tin trên mạng trong toàn quốc.

- Đẩy mạnh công tác kiểm tra, giám sát, lượng giá tình hình dịch tễ bệnh lao, thuốc và trang thiết bị, tình hình bệnh lao nhiễm HIV/AIDS, tình hình kháng thuốc của vi khuẩn lao.

- Phối hợp hoạt động chống lao quốc gia với các chương trình y tế quốc gia khác tại các tuyến quận, huyện, phường xã và thôn bản.

3.5. Hoạt động cụ thể của chương trình chống lao

3.5.1. Phát hiện lao trong cộng đồng

Thực hiện phát hiện thụ động là chủ yếu.

Thế nào là phát hiện thụ động? Là người bệnh nghi lao tự đến các trung tâm chống lao để khám, phát hiện.

- Người nghi bị lao phổi là những người ho khạc kéo dài trên 2 tuần, phải làm xét nghiệm đờm soi trực tiếp 3 mẫu để tìm vi khuẩn lao: một mẫu tại chỗ khám bệnh, một mẫu lấy vào buổi sáng hôm sau, một mẫu tại chỗ khi bệnh nhân mang mẫu đờm 2 đến xét nghiệm.

- Những trường hợp lao phổi nghi ngờ kháng thuốc có thể cho nuôi cấy BK và làm kháng sinh đồ.

- Những trường hợp lao phổi AFB (-) cần xét nghiệm ít nhất 6 mẫu đờm qua 2 lần xét nghiệm cách nhau 2 tuần đến 1 tháng và dựa vào hình ảnh tổn thương trên X-quang phổi không thay đổi hoặc tiến triển xấu sau điều trị kháng sinh thông thường 2 tuần.

Những trường hợp lao ngoài phổi, lao trẻ em, việc chẩn đoán dựa vào triệu chứng lâm sàng nguồn lây và phối hợp với các kết quả cận lâm sàng khác như phản ứng Mantoux, X-quang, tổ chức học và miễn dịch học.

3.5.2. Điều trị

- Để đạt hiệu quả cao, áp dụng phương pháp DOTS trong công tác phòng chống lao trên toàn quốc (phác đồ hóa trị liệu ngắn ngày có kiểm soát).

- Đối với bệnh nhân lao phổi và ngoài phổi mới sử dụng công thức:

2 S(E)HRZ/ 6HE hoặc 2 S(E)HRZ/ 4RH

- Đối với bệnh nhân lao tái phát hoặc bệnh lao nghi có kháng thuốc sẽ dùng công thức điều trị lại:

2 SRHZE/ 1 HRZE/ 5 R3H3E3

- Với trẻ em có công thức điều trị riêng:

2 RHZ/ 4RH

- Giai đoạn tấn công: bệnh nhân được dùng thuốc dưới sự giám sát chặt chẽ của cán bộ y tế, tiêm và uống thuốc trước mặt thầy thuốc.

- Giai đoạn duy trì: bệnh nhân tự dùng thuốc và có thể phát thuốc cho bệnh nhân 2 tuần 1 lần hoặc hàng tháng.

Đối với công thức tái trị cần tổ chức điều trị tại tuyến tỉnh, nhằm đánh giá mức độ kháng thuốc và giám sát chặt chẽ việc dùng thuốc của bệnh nhân đề phòng lây lan chủng vi khuẩn kháng thuốc.

Trong thời gian điều trị bệnh nhân sẽ được xét nghiệm đờm, kiểm tra 3 lần vào tháng thứ 2, tháng thứ 5 và cuối tháng thứ 7 để đánh giá kết quả điều trị.

3.5.3. Ghi chép, báo cáo

Thống nhất trong toàn quốc hệ thống ghi chép và báo cáo mới đã sửa đổi theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới và Hiệp hội Chống lao quốc tế. Cơ sở ghi chép báo cáo và cung cấp số liệu là tuyến huyện, định kỳ báo cáo hàng quý theo quy định của Bộ Y tế. Trong những năm tới Chương trình Chống lao quốc gia sẽ từng bước nối mạng thông tin từ tuyến quốc gia tới tuyến tỉnh, song vẫn duy trì hệ thống ghi chép sổ sách, báo cáo và lưu trữ như hiện nay.

3.5.4. Đào tạo, huấn luyện

Ngoài công tác đào tạo huấn luyện về chuyên môn nghiệp vụ, hàng năm nhiều khóa tập huấn về kỹ năng quản lý chương trình chống lao sẽ được tổ chức, đồng thời thông qua hệ thống đào tạo tập huấn để nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học.

3.5.5. Kiểm tra, giám sát và lượng giá

Kiểm tra, giám sát là hoạt động thường xuyên của các tuyến từ trung ương đến phường, xã. Nội dung của kiểm tra giám sát dựa vào nội dung đã được hướng dẫn thực hiện chương trình chống lao các tuyến. Thông qua kiểm tra giám sát để khắc phục, sửa đổi những thiếu sót và đào tạo tại chỗ cho cán bộ tuyến tỉnh.

3.5.6. Cung cấp thuốc men, các y dụng cụ

Thuốc chống lao được cung cấp hàng quý từ tuyến trung ương tới tuyến tỉnh và tuyến tỉnh tới tuyến huyện dựa vào nhu cầu và hoạt động thực tế của từng huyện. Chương trình chống lao cũng quy định có số lượng thuốc dự trữ tại tỉnh và huyện bằng một quý hoạt động. Các y dụng cụ như cốc đựng đờm, lam kính, hóa chất xét nghiệm được phân phát hàng quý, hàng tháng tuỳ tình hình hoạt động.

Toàn bộ thuốc chống lao, lam kính, cốc đựng đờm, hóa chất và các trang thiết bị y tế khác nhằm mục đích phát hiện như kính hiển vi, lồng kính an toàn, máy Xquang và một số phương tiện cho kiểm tra giám sát do Chương trình Chống lao cung cấp.

3.5.7. Truyền thông - giáo dục sức khoẻ

Là một trong những hoạt động quan trọng, góp phần nâng cao trình độ hiểu biết của người dân về bệnh lao. Ngoài ra, truyền thông-giáo dục sức khoẻ còn nhằm huy động các nguồn lực của nhà nước, của các tổ chức xã hội, các tổ chức quốc tế và cộng đồng dành cho các hoạt động chống lao, góp phần thúc đẩy nhanh xã hội hoá công tác phòng chống lao.

4. Tổ chức công tác chống lao

4.1. Mạng lưới chống lao Việt nam

Chương trình chống lao dựa trên mạng lưới chống lao được lồng ghép với hệ thống y tế chung được tổ chức theo tuyến từ trung ương đến cơ sở.

Sơ đồ 1: Tổ chức mạng lưới Chương trình chống lao Việt Nam

4.1.1. Tổ chức đơn vị chống lao tuyến tỉnh:

Hiện nay mô hình tổ chức chống lao ở tuyến tỉnh rất đa dạng:

- Bệnh viện lao hoặc Bệnh viện lao và bệnh phổi.

- Khoa Lao trong Trung tâm kiểm soát dịch bệnh.

- Trung tâm chống lao hoặc Trung tâm chống lao và bệnh phổi.

- Khoa lao trong Trung tâm y tế dự phòng.

4.1.2. Tuyến xã phường và thôn bản: Có các cán bộ phụ trách công tác chống lao, đồng thời là cán bộ đảm nhiệm cả các công việc khác.

4.2. Chức năng nhiệm vụ cụ thể của các tuyến

4.2.1. Tuyến Trung ương

Bệnh viện Phổi Trung ương là đơn vị đầu ngành của chuyên khoa lao và bệnh phổi, đồng thời là cơ quan quản lý dự án phòng chống bệnh lao dưới sự chỉ đạo của Ban chủ nhiệm Chương trình Chống lao quốc gia.

* Chức năng:

- Quản lý và điều hành các mặt hoạt động phòng chống lao trong cả nước, chịu trách nhiệm trước Bộ y tế về công tác chống lao.

* Nhiệm vụ:

- Đề ra đường lối, chiến lược phòng chống bệnh lao từng giai đoạn, các biện pháp phát hiện, chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa.

- Lập kế hoạch hoạt động hàng năm và ước tính nhu cầu kinh phí.

- Tổ chức thực hiện hoạt động chống lao trong cả nước.

- Hỗ trợ và cung cấp kinh phí, thuốc chữa lao, hóa chất, trang thiết bị y tế.

- Tổ chức kiểm tra, giám sát, lượng giá hoạt động, đào tạo cán bộ, thống kê báo cáo, giáo dục sức khoẻ, hợp tác quốc tế và nghiên cứu khoa học.

4.2.2. Tuyến tỉnh

Bệnh viện lao và bệnh phổi tỉnh, Trung tâm chống lao và bệnh phổi, Khoa lao trực thuộc Trung tâm phòng chống các bệnh xã hội là đơn vị trực thuộc Sở y tế, đồng thời là đơn vị chỉ đạo chuyên môn kỹ thuật và là cơ quan thực hiện dự án phòng chống bệnh lao cấp tỉnh, chịu sự chỉ đạo kĩ thuật của Ban chỉ đạo Chương trình Chống lao quốc gia.

* Chức năng:

- Quản lý và điều hành các hoạt động phòng chống bệnh lao của tỉnh.

* Nhiệm vụ:

- Lập kế hoạch và triển khai các hoạt động của Chương trình Chống lao quốc gia tại địa phương.

- Tổ chức mạng lưới chống lao tại huyện, thị và xã phường.

- Chẩn đoán các trường hợp khó, các thể lao ngoài phổi, lao phổi AFB âm tính và lao trẻ em, điều trị các thể lao nặng, chỉ định điều trị công thức tái trị.

- Đào tạo cán bộ chuyên khoa lao cấp huyện, xã.

- Kiểm tra giám sát hoạt động chống lao tại tuyến huyện, xã.

- Tuyên truyền giáo dục sức khoẻ về bệnh lao.

- Dự trữ cung cấp đầy đủ vật tư, thuốc men cho hoạt động chống lao của tỉnh, thống kê báo cáo kịp thời.

4.2.2. Tuyến xã, phường

Trạm y tế xã, phường chịu trách nhiệm thực hiện công tác phòng chống bệnh lao ở xã, phường.

- Phát hiện và gửi lên tuyến huyện những người có triệu chứng nghi lao để chẩn đoán và điều trị.

- Thực hiện điều trị có kiểm soát theo công thức do tuyến huyện chỉ định. Nhắc nhở bệnh nhân lao lên phòng khám lao huyện kiểm tra đờm, giám sát chặt chẽ việc điều trị của bệnh nhân trong 2 tháng điều trị tấn công hàng ngày và giám sát tại nhà đối với những bệnh nhân điều trị giai đoạn củng cố.

- Thực hiện kiểm tra tiêm phòng vắc-xin BCG cho trẻ sơ sinh và trẻ dưới 1 tuổi.

- Thực hiện việc tuyên truyền giáo dục sức khoẻ về bệnh lao trong nhân dân.

CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ

1. Vi khuẩn lao chủ yếu lây truyền qua đường nào sau đây?

A. Qua đường không khí khi hít phải các hạt khí dung có chứa vi khuẩn lao

B. Khi tiếp xúc với các bề mặt có các hạt khí dung chứa vi khuẩn lao lắng đọng.

C. Khi ăn phải thực phẩm nhiễm vi khuẩn lao.

D. Khi tiếp xúc thông thường (bắt tay, ôm, chạm vào da) với người mắc bệnh lao.

Đáp án: A

2. Trong điều kiện không gian kín và thông khí kém, hạt khí dung chứa vi khuẩn lao có thể tồn tại trong không khí trong khoảng thời gian nào dưới đây?

A. Dưới 1 giờ.

B. Trong vòng vài giờ.

C. Từ vài giờ đến 24 giờ.

D. Trong 48 giờ

Đáp án: C

3. Nhân giọt bắn là gì?

A. Phần dịch của cơ thể phát tán ra môi trường có đường kính trên 5µm.

B. Phần khô đọng lại của giọt bắn thường có đường kính dưới 5µm.

C. Giọt hơi nước từ đường hô hấp của người bệnh phát tán ra môi trường.

D. Tất cả các đáp án trên đều đúng.

Đáp án: B

4. Phát biểu nào sau đây là đúng về khả năng người nhiễm lao tiến triển thành bệnh lao?

A.Người nhiễm lao có thể phát triển thành bệnh lao ở bất kỳ thời điểm nào B. Nguy cơ phát triển thành bệnh lao cao nhất trong 02 năm đầu nhiễm lao C. Tình trạng suy giảm miễn dịch không ảnh hưởng tới sự tiến triển thành bệnh lao

D.5-10% những người nhiễm lao với hệ thống miễn dịch bình thường sẽ phát triển thành bệnh lao

Đáp án: A, B, D.

5. Những nội dung nào dưới đây là đặc điểm của lao tiềm ẩn?

A. Kết quả chụp X-quang ngực hoặc các thăm dò khác bất thường

B. Kết quả xét nghiệm TST, IGRA dương tính

C. Kết quả xét nghiệm chẩn đoán lao dương tính

D. Không lây nhiễm

E. Không có triệu chứng nghi lao

Đáp án: B, D, E

6. Những dấu hiệu nào dưới đây là những triệu chứng lâm sàng nghi mắc bệnh phổi ở người lớn?

A. Ho kéo dài trên 2 tuần

B. Gầy sút cân, kém ăn, mệt mỏi

C. Sốt nhẹ về chiều, Sốt kéo dài không rõ nguyên nhân trên 2 tuần

D. Ra mồ hôi đêm

E. Đau ngực, đôi khi khó thở

Đáp án: A, B, C, D, E

7. Phát biểu nào dưới đây là đúng về tác dụng của vắc xin lao?

A. Giảm nguy cơ lây nhiễm bệnh lao

B. Giảm tỷ lệ tử vong ở những thể lao nặng ở trẻ em

C. Trẻ tiêm vắc xin lao vẫn có thể bị nhiễm hoặc mắc bệnh lao

Đáp án: B, C

8. Hãy ghép nối các thông tin về dịch tễ lao toàn cầu ở cột A với các số liệu tương ứng ở cột B?

Đáp án:

1 & d (Số ca ca mắc lao mới vào năm 2023: 10.8 triệu)

2 & e (Số ca bệnh được báo cáo/Số ca mắc lao mới năm 2023: 3/4)

3 & a (Mức giảm tỷ lệ mắc lao năm 2023 so với năm 2015: 8,3%)

4 & c (Số ca mắc lao có dương tính với HIV trong năm 2023: 662.000)

5 & b (Số ca tử vong do lao và có dương tính với HIV: 161.000)

6 & f (Mức giảm tỷ lệ tử vong do lao năm 2023 so với năm 2015: 23%)

9. Hãy ghép nối các thông tin về dịch tễ lao Việt Nam ở cột A với các số liệu tương ứng ở cột B?

Đáp án:

1 & f (Số ca mắc lao mới vào năm 2023: 182.000)

2 & d (Số ca tử vong do lao năm 2023: 13.400)

3 & a (Số ca lao kháng thuốc ước tính năm 2023: 9.900)

4 & b (Mức giảm tỷ lệ mắc lao năm 2023 so với 2015: 8.8%)

5 & e (Số ca tử vong do lao và có dương tính với HIV: 2.400)

6 & c (Mức giảm tỷ lệ tử vong do lao năm 2023 so với năm 2015: 24%)

10.Câu nào dưới đây mô tả đúng nhất về thực trạng bệnh lao tại Việt Nam trong năm 2023?

A. Việt Nam nằm trong nhóm 30 nước có gánh nặng về bệnh lao và lao kháng thuốc cao nhất thế giới

B. Việt Nam vẫn là nước có gánh nặng bệnh lao cao.

C. Tuy không còn là nước có gánh nặng cao về lao kháng thuốc, Việt Nam vẫn là nước có gánh nặng bệnh lao cao.

D. Số ca lao được phát hiện do ảnh hưởng của dịch COVID-19 trong năm 2021 đã giảm 23% so với cùng kỳ năm 2020.

E. Tất cả các đáp án trên.

Đáp án: A

11.Nội dung nào dưới đây là mục tiêu của Chương trình Chống lao Quốc gia?

A. Hàng năm phát hiện ít nhất 70% số bệnh nhân lao phổi AFB (+) mới (theo ước tính) và điều trị khỏi cho ít nhất 85% số bệnh nhân lao phổi AFB (+) đã phát hiện được bằng hóa trị liệu ngắn ngày có kiểm soát.

B. Hàng năm phát hiện ít nhất 80% số bệnh nhân lao phổi AFB (+) mới (theo ước tính) và điều trị khỏi cho ít nhất 80% số bệnh nhân lao phổi AFB (+) đã phát hiện được bằng hóa trị liệu ngắn ngày có kiểm soát.

C. Phát hiện ít nhất 75% số bệnh nhân lao phổi AFB (+) mới và điều trị khỏi cho ít nhất 80% số bệnh nhân này.

D. Phát hiện ít nhất 80% số bệnh nhân lao phổi và điều trị khỏi 90% số bệnh nhân này bằng các phác đồ.

Đáp án: A

12. Phòng ngừa lây nhiễm lao bao gồm các cấp độ nào?

A. Phòng ngừa sơ cấp; phòng ngừa thứ cấp; phòng ngừa tái phát.Phát hiên sớm; Cách ly sớm dự phòng lây nhiễm cho cộng đồng;

B. Kiểm soát hành chính; Kiểm soát môi trường; Bảo vệ hô hấp;

C. Ban hành chính sách; Tuân thủ quy trình; Giám sát tuân thủ;

D. Cách ly; Vệ sinh môi trường; Khẩu trang hiệu suất lọc cao.

Đáp án: B

13. Biện pháp phòng ngừa lây nhiễm lao nào dưới đây thuộc về Kiểm soát hành chính?

A. Phân loại những người có dấu hiệu và triệu chứng bệnh lao hoặc mắc bệnh lao

B. Cách ly hô hấp

C. Sử dụng khẩu trang hiệu suất lọc cao trong khuôn khổ chương trình bảo vệ hô hấp

D. Bắt đầu điều trị lao kịp thời hiệu quả cho người chẩn đoán mắc bệnh lao

E. Vệ sinh hô hấp

F. Vệ sinh môi trường bề mặt

Đáp án: A, B, D, E.

14. Biện pháp phòng ngừa lây nhiễm lao nào dưới đây thuộc về Kiểm soát môi trường?

A. Phân loại những người có dấu hiệu và triệu chứng bệnh lao hoặc mắc bệnh lao

B. Thông khí

C. Cách ly hô hấp

D. Hệ thống GUV

E. Vệ sinh môi trường bề mặt

Đáp án: B, D, E

15. Biện pháp “Sử dụng khẩu trang hiệu suất lọc cao trong khuôn khổ chương trình bảo vệ hô hấp” thuộc cấp độ kiểm soát nào?

A. Kiểm soát hành chính

B. Kiểm soát môi trường

C. Bảo vệ hô hấp

Đáp án: C

16.Chiến lược điều trị lao hiện nay của Chương trình Chống lao Quốc gia là gì?

A. DOTS

B. DOST

C. SOST D. SOTD

Đáp án: A

17. Phát biểu nào dưới đây đúng về chiến lược DOTS?

A. Chiến lược sử dụng hóa trị liệu dài ngày có kiểm soát trực tiếp

B. Chiến lược sử dụng hóa trị liệu ngắn ngày có kiểm soát trực tiếp

C. Chiến lược chống lao do Tổ chức Y tới Thế giới khuyến cáo áp dụng

D. Tất cả đáp án trên

Đáp án: B, C

18.Những yếu tố nào dưới đây cấu thành chiến lược DOTS?

A. Có sự cam kết và đảm bảo tạo mọi điều kiện của các cấp chính quyền

B. Phát hiện thụ động nguồn lây bằng soi đờm trực tiếp

C. Phát hiện chủ động ca lao bằng xét nghiệm sinh học phân tử

D. Điều trị bệnh lao có kiểm soát bằng hóa trị liệu ngắn ngày

E. Cung cấp thuốc lao đầy đủ với chất lượng tốt

F. Có hệ thống ghi chép và báo cáo tốt, chính xác

Đáp án: A, B, D, E, F

19. Những nội dung cơ bản của chiến lược DOTS là gì?

A. Phát hiện bệnh nhân lao bằng phương pháp thụ động là chủ yếu, sử dụng phương pháp soi đờm trực tiếp

B. Ưu tiên phát hiện nguồn lây là bệnh nhân lao phổi AFB dương tính

C. Đào tạo nâng cao năng lực nhân viên y tế tại các cơ sở chăm sóc điều trị lao

D. Điều trị bệnh nhân lao bằng phác đồ hóa trị ngắn ngày có kiểm soát thống nhất trên toàn quốc

E. Tiêm phòng lao bằng vắc xin BGC cho trẻ sơ sinh và trẻ dưới 1 tuổi đầy đủ, đúng kỹ thuật

F. Lồng ghép hoạt động chống lao và hệ thống y tế chung

Đáp án: A, B, D, E, F

20. Thế nào là phát hiện lao thụ động?

A. Người bệnh nghi lao tự đến các trung tâm chống lao để khám, phát hiện

B. Thực hiện thăm khám sàng lọc tại các khu dân cư, cộng đồng

C. A và B

Đáp án: A

KIỂM SOÁT HÀNH CHÍNH TRONG PHÒNG NGỪA VÀ KIỂM SOÁT LÂY NHIỄM LAO

MỤC TIÊU: Sau khi hoàn tất bài học, học viên có khả năng:

1. Trình bày và phân tích được các biện pháp của cấp độ kiểm soát hành chính trong phòng ngừa lây nhiễm lao trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

2. Áp dụng được các biện pháp kiểm soát hành chính vào đơn vị.

NỘI DUNG:

I. Các biện phòng ngừa lây truyền bệnh lao trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh

1. Các nguyên tắc chủ đạo

- Phòng ngừa lây truyền bệnh lao trong cơ sở KBCB nhằm mang lại an toàn cho cả NB, NVYT và cộng đồng.

- Cần có chương trình phòng chống lao trong cơ sở với sự tham gia của các phòng ban, bộ phận.

- Áp dụng gói tích hợp các biện pháp can thiệp dành riêng cho bệnh lao để phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm theo cấp độ các biện pháp phòng và kiểm soát lây nhiễm lao: kiểm soát hành chính; kiểm soát môi trường và bảo vệ hô hấp.

- Cần phải sàng lọc, phát hiện sớm, cách ly và điều trị sớm đối với mọi NB

đến khám nghi ngờ bệnh lao hay NB đang điều trị nội trú.

- Các cơ sở KBCB cần chuẩn hóa hệ thống tài liệu, hướng dẫn, các quy trình làm việc liên quan đến khám, sàng lọc, điều trị và phòng ngừa lây nhiễm lao.

- Cung cấp cơ sở vật chất, phương tiện phục vụ cho việc phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao phù hợp cho NVYT, NB.

2. Biện pháp phòng ngừa

2.1. Nguyên tắc phòng ngừa: Phòng ngừa chuẩn kết hợp phòng ngừa lây truyền qua không khí.

2.2. Nội dung phòng ngừa

* Phòng ngừa chuẩn: Áp dụng đối với mọi NB. Lưu ý hướng dẫn NB, người nhà NB, khách thăm che mũi miệng khi ho, hắt hơi, rửa tay ngay sau khi tiếp xúc dịch hô hấp và loại bỏ khẩu trang, khăn/giấy đã sử dụng vào đúng nơi quy định.

* Phòng ngừa lây truyền qua không khí: Áp dụng khi thăm khám, thực hiện các thủ thuật chăm sóc, điều trị ở người mắc hoặc nghi mắc lao. Nhân viên y tế cần mang khẩu trang hiệu suất lọc cao. Người bệnh và người nhà NB cần đeo khẩu trang y tế. Đảm bảo thông khí môi trường khu vực chăm sóc NB. Các buồng bệnh đảm bảo tần suất trao đổi không khí (ACH) tối thiểu 6-12 (lý tưởng là ≥12). Luồng khí thoát ra ngoài buồng cách ly cần hướng tới khu vực ít người qua lại. Buồng bệnh khi sử dụng thông khí tự nhiên cần bố trí tại nơi ít người qua lại, cuối hướng gió chính, có cửa sổ đối lưu 2 chiều, cửa sổ mở hướng ra khu vực không có người qua lại. Nếu thông khí tự nhiên không đủ, cần tạo thông khí kết hợp, đưa luồng khí từ ngoài khu vực cách ly bằng quạt hút sao cho ACH tối thiểu đạt 6-12. Khí thoát ra từ các buồng điều trị NB lao cần được khử khuẩn bằng UVC hoặc kết hợp khử khuẩn và sử dụng màng lọc khí hiệu suất cao (HEPA).

II. Khái niệm về kiểm soát hành chính

Các giải pháp phòng ngừa lây nhiễm lao được phân thành 3 nhóm: 1) Các biện pháp hành chính; 2) Các biện pháp kiểm soát môi trường và 3) Bảo vệ hô hấp. Trong đó, nhóm giải pháp về hành chính (còn gọi là kiểm soát hành chính) là nhóm giải pháp phải được triển khai đầu tiên và quan trọng.

* Kiểm soát hành chính: Đây là những giải pháp đầu tiên trong hệ thống phân cấp các biện pháp kiểm soát nhiễm khuẩn (KSNK) về bệnh lao, là những biện pháp liên quan đến chính sách, tổ chức, quản lý nhằm giảm nguy cơ phơi nhiễm với người mắc bệnh lao truyền nhiễm. Kiểm soát hành chính là nhóm giải pháp cần thực hiện triển khai đầu tiên trong công tác phòng ngừa lây nhiễm lao, nó đề cập và tác động đến toàn bộ cơ sở KBCB.

Cấp độ kiểm soát hành chính bao gồm các giải pháp:

- Phân loại những người có dấu hiệu và triệu chứng bệnh lao hoặc mắc bệnh lao thà nhóm NB riêng để có các biện pháp can thiệp phòng ngừa lây nhiễm riêng qua đường không khí.

- Cách ly hô hấp

- Bắt đầu điều trị lao kịp thời hiệu quả cho người chẩn đoán mắc bệnh lao

- Vệ sinh hô hấp

III. Nguyên tắc áp dụng biện pháp quản lý hành chính

Phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm các bệnh truyền nhiễm bao gồm cả bệnh lao (gọi tắt là kiểm soát nhiễm khuẩn-KSNK) có nguy cơ lây lan thành dịch trong các cơ sở KBCB cần được thực hiện theo cách đa phương thức. Trong đó các biện pháp KSNK được thực hiện theo cách tích hợp, với mục đích cải thiện kết quả và thay đổi hành vi.

Chiến lược bao gồm các công cụ (VD: Xây dựng các gói và danh sách các nội dung cần kiểm tra) được phát triển bởi nhiều thành viên từ các chuyên ngành khác nhau giúp đưa ra chiến lược phù hợp với điều kiện của cơ sở KBCB địa phương. Năm thành phần phổ biến nhất của chiến lược đa phương thức bao gồm:

1) Thay đổi hệ thống (sự sẵn có của cơ sở hạ tầng và nguồn cung cấp phù hợp để hỗ trợ thực hành KSNK tốt);

2) Giáo dục và đào tạo nhân viên y tế (NVYT) và những người đóng vai trò chủ chốt (VD: Người quản lý);

3) Giám sát cơ sở hạ tầng, thực hành, quy trình và kết quả cũng như cung cấp phản hồi dữ liệu;

4) Nhắc nhở hoặc trao đổi tại nơi làm việc; và

5) Thay đổi văn hóa trong quá trình xây dựng hoặc củng cố môi trường an toàn.

IV. Một số đặc điểm quan trọng cần lưu ý khi xây dựng các biện pháp kiểm soát hành chính.

Vi khuẩn lao lây qua đường không khí thông qua các hạt khí dung sinh ra khi người mắc bệnh lao phổi hắt hơi, ho, cười hoặc nói. Nhiễm lao xảy ra khi người hít phải các hạt khí dung có chứa vi khuẩn lao và vi khuẩn lao đến được các phế nang. Thường khi mới nhiễm không có triệu chứng. Rất ít trường hợp lây qua đường máu, bạch huyết.

Môi trường sống trong và ngoài cơ sở KBCB, các thủ thuật xâm lấn trên người bệnh có thể gây ho hoặc tạo ra hạt khí dung chứa vi khuẩn lao. Nếu không có biện pháp kiểm soát thích hợp (bao gồm thông khí, phương tiện PHCN, nơi thực hiện xét nghiệm vi khuẩn lao không đúng chuẩn) và thiếu hoặc không có các hướng dẫn, quy định, quy trình KSNK cũng như giám sát việc tuân thủ các quy trình kỹ thuật không tốt khi tiếp xúc với nguồn lây có vi khuẩn lao sẽ là cơ sở để lan truyền và gây bệnh lao trong các cơ sở KBCB cũng như cộng đồng.

Bên cạnh đó, nguy cơ mắc bệnh lao cao hơn ở người bị phơi nhiễm (người tiếp xúc trực tiếp với nguồn lây) có nhiều bệnh nền như suy giảm miễn dịch (các bệnh tự miễn, nhiễm HIV, sử dụng các thuốc ức chế miễn dịch kéo dài …), người mắc các bệnh mạn tính, trẻ em suy dinh dưỡng và chưa được tiêm phòng vắc xin lao, người sống trong môi trường thông khí kém (quản giáo, tù nhân, người bệnh tâm thần, ...), và người nghiện ma túy, rượu, thuốc lá, thuốc lào.

Nguy cơ lây nhiễm lao của NVYT người thường xuyên phải tiếp xúc với người nghi ngờ hoặc đã xác định lao. Họ có nguy cơ cao bị lây nhiễm và trở thành người nhiễm lao hoặc NB lao. Đặc biệt nguy hiểm hơn là họ chính là người chăm sóc, quản lý người bệnh lao và họ có thể tiếp xúc với nhiều đối tượng khác nhau và trong nhiều môi trường khác nhau (xem thêm nguy cơ lây nhiễn từ nhân viên y tế). Các nguy cơ lây nhiễm lao thường gặp ở NVYT là: tham gia thực hiện thủ thuật xâm lấn có nguy cơ tạo hạt khí dung (VD: nội soi đường hô hấp, hồi sinh tim phổi, phẫu thuật, thủ thuật trên đường thở của NB lao); không tuân thủ nghiêm ngặt các biện pháp phòng ngừa lây nhiễm lao cho NVYT; không có đủ phương tiện PHCN đặc biệt là khẩu trang hiệu suất lọc cao khi chăm sóc NB lao hoặc sử dụng không đúng; cơ sở vật chất không đáp ứng các yêu cầu thông khí tại các khu vực có nguy cơ cao; thiếu giám sát tuân thủ thực hành; không thực hiện đánh giá nguy cơ lây nhiễm lao, sàng lọc định kỳ đối với NVYT,...

V. Các biện pháp cụ thể của kiểm soát hành chính:

Kiểm soát hành chính đối với phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao là nhóm các biện pháp can thiệp thông qua các chính sách, quy định, quy trình, giáo dục và giám sát nhằm giảm thiểu hoặc ngăn chặn phơi nhiễm và lây truyền bệnh lao trong một cơ sở y tế và cơ sở tập trung. Các hoạt động kiểm soát hành chính phòng ngừa lây nhiễm lao bao gồm:

1. Xây dựng kế hoạch phòng ngừa lây nhiễm bệnh lao bằng văn bản.

- Kế hoạch phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao có thể được xây dựng độc lập, cũng có thể được lồng ghép trong kế hoạch công tác KSNK chung của đơn vị, Tuy nhiên nội dung về phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao cần phải được đề cập đầy đủ, rõ rệt, bao gồm nhân lực tham gia, kinh phí thực hiện và phải khả thi.

- Kế hoạch phòng ngừa lây nhiễm lao cần bao gồm công tác đánh giá nguy cơ, tầm soát nhiễm lao đối với NVYT, đặc biệt là các đối tượng nguy cơ cao.

- Hằng năm đánh giá việc thực hiện kế hoạch phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao.

2. Phân công trách nhiệm:

Phân công trách nhiệm đầu mối về phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao cho khoa/bộ phận hoặc người phụ trách KSNK của cơ sở. Trách nhiệm được mô tả cụ thể cho từng cá nhân, đơn vị.

3. Thực hiện đánh giá nguy cơ lây nhiễm lao tại cơ sở

- Cơ sở cần xây dựng công cụ và thực hiện đánh giá nguy cơ lây nhiễm cao đối với từng khu vực, từng NVYT để xác định khu vực, đối tượng có nguy cơ cao nhiễm lao (tham khảo Phụ lục 4).

- Kết quả đánh giá nguy cơ phải được thu thập, lưu giữ và được báo cáo tới người đứng đầu cơ sở cũng như chia sẻ tới các bộ phận, cá nhân liên quan.

- Đề xuất các giải pháp đáp ứng khi xác định những khu vực, đối tượng có nguy cơ lây nhiễm lao cao. Bên cạnh việc triển khai các biện pháp cải thiện làm giảm yếu tố nguy cơ lây nhiễm lao, cần triển khai chương trình tầm soát lao cho các NVYT có nguy cơ cao và tại những khu vực có nguy cơ lây nhiễm cao.

Những NVYT sau đây cần được xem xét đưa vào chương trình tầm soát lao:

- Tất cả NVYT có khả năng tiếp xúc với vi khuẩn lao qua không khí lây nhiễm do từ NB lao trong cơ sở y tế. Tất cả NVYT có công việc tiếp xúc trực tiếp với NB nghi ngờ hoặc đã xác định mắc bệnh lao (bao gồm cả nhân viên vận chuyển NB).

- Ngoài ra, NVYT thực hiện bất kỳ hoạt động sau đây cũng nên được bao gồm trong chương trình tầm soát bệnh lao:

+ Bước vào phòng NB lao dù có hay không có mặt NB tại thời điểm đó.

+ Thực hiện thủ thuật có tạo các hạt khí dung (VD: soi phế quản, lấy đờm, thực hiện thủ thuật khí dung).

+ Tham gia xử lý mẫu bệnh phẩm nghi ngờ hoặc đã xác định M. tuberculosis.

+ Lắp đặt, bảo trì, hoặc thay thế các thiết bị kiểm soát môi trường trong khu vực có người mắc bệnh lao.

4. Đào tạo cho tất cả nhân viên y tế, người lao động trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh về phòng ngừa lây nhiễm bệnh lao.

Trong tổ chức đào tạo tập huấn cần lưu ý cách tiến hành, cách thức ghi nhận, phân công trách nhiệm tổ chức đào tạo, tần suất đào tạo, nội dung, tài liệu đào tạo.

Các nội dung gợi ý đào tạo cho NVYT.

- Dịch tễ học lao: địa phương, toàn cầu.

- Thông tin lâm sàng.

- Các thực hành KSNK được khuyến cáo: Lưu ý bao gồm việc thực hành mang khẩu trang hiệu suất lọc cao, xác định yêu cầu và đánh giá thông khí.

- Chương trình bảo vệ hô hấp, quy trình kỹ thuật kiểm tra độ kín, khít của khẩu trang hiệu suất lọc cao.

- Vai trò của y tế tuyến cơ sở trong kiểm soát lao. Công tác xử lý chất thải và vệ sinh môi trường phòng chống lây nhiễm lao.

5. Truyền thông, giáo dục cho người bệnh, người nhà và khách thăm cơ sở khám bệnh, chữa bệnh về kiểm soát nhiễm khuẩn và phòng ngừa lây nhiễm bệnh lao.

Cơ sở cần có quy định về việc thăm nuôi đối với NB lao (có cho phép ở trong phòng bệnh hay không? thời gian bao lâu? quy định mang khẩu trang, có cho phép trẻ em vào hay không?).

6. Triển khai thực hiện vệ sinh hô hấp và giám sát vệ sinh hô hấp

Cần áp dụng quy tắc vệ sinh hô hấp khi ho và hắt hơi (bao gồm cả thói quen khạc nhổ) ở những người đã được chẩn đoán xác định hoặc nghi ngờ mắc bệnh lao được khuyến cáo để giảm sự lây truyền vi khuẩn lao cho NVYT, những người đến cơ sở y tế hoặc những người khác ở những nơi có nguy cơ lây truyền cao, cụ thể:

- Xây dựng kế hoạch, chương trình, tài liệu hướng dẫn, giáo dục cho NB người nhà NB và khách thăm quy tắc này. Ngoài ra hướng dẫn họ tuân thủ VST, phân loại và bỏ chất thải đúng quy định, giữ vệ sinh chung trong cơ sở.

- Có các áp phích, biển báo hướng dẫn vệ sinh hô hấp trong toàn cơ sở: Xây dựng các áp phích, video truyền thông ở các khu vực NB ngồi chờ, đi lại, kể cả khu điều trị nội trú, cách ly hướng dẫn NB thực hiện quy tắc vệ sinh đường hô hấp khi ho, hắt hơi, không khạc nhổ bừa bãi, hướng dẫn, nhắc nhở NB mang khẩu trang khi ở trong cơ sở y tế, không tự do đi vào các khu vực công cộng.

7. Đảm bảo sự tách biệt an toàn và khả thi giữa người bệnh, khách thăm và nhân viên y tế.

- Phân luồng: Có hệ thống để ưu tiên NB nghi lao, hay đã được chẩn đoán mắc bệnh lao, hay có xét nghiệm vi khuẩn lao dương tính. VD: Có quy trình nhanh để giảm thiểu thời gian NB chờ, những NB ho được tách riêng với NB khác, có khu vực chờ riêng cho NB ho.

- Sàng lọc và theo dõi NB có ho, khạc: Quy trình sàng lọc ban đầu NB ho, quy trình theo dõi NB ho đối với NB nội trú.

- Cách ly: Có phòng hoặc khu vực riêng cho NB nghi ngờ và xác định lao, tách biệt NB nghi ngờ và xác định lao khỏi NB bị suy giảm miễn dịch (VD: NB HIV, NB mắc bệnh về máu, NB ghép tạng...).

8. Thực hiện các quy trình khám bệnh, xét nghiệm nhằm giảm thiểu thời gian người bệnh có triệu chứng ho ở các khu vực có đông người.

Cần có quy định, quy trình bố trí phân luồng, sàng lọc, thăm khám (lâm sàng, X quang, xét nghiệm), cách ly một cách liên hoàn và hợp lý, hạn chế nguy cơ phát tán, lây lan cho NB, NVYT và cộng đồng, đặc biệt là cơ sở y tế có điều trị NB lao và các bệnh thông thường khác. Cụ thể:

- Sắp xếp khu vực khám, chờ XN và chờ nhập viện, chuyển viện hợp lý, hạn chế NB tiếp xúc và đi lại nhiều ở khu vực chung.

- Thông báo cho các khu vực làm XN về NB sẽ đến để được bố trí vào làm XN ngay, rút ngắn thời gian chờ đợi và kết quả trả theo hệ thống, không để NB chờ lấy kết quả.

- NVYT cần khám sớm cho NB nghi lao hoặc mắc lao trong giai đoạn lây nhiễm để tránh phải chờ lâu.

9. Xây dựng và thực hiện các quy trình phân loại và phòng ngừa qua không khí

- Xây dựng quy trình phân loại và phòng ngừa lây nhiễm lao cũng như các bệnh lây truyền qua đường không khí theo các nguyên tắc dịch tễ học, ban hành các hướng dẫn và quy trình cách ly hoặc tách biệt NB lao và người nghi ngờ mắc lao với những NB khác.

- Sàng lọc phát hiện sớm người có biểu hiện nguy cơ cao: Có chính sách phát hiện sớm những người có dấu hiệu và triệu chứng hoặc mắc bệnh lao để giảm sự lây truyền vi khuẩn lao cho NVYT, người đến cơ sở KBCB hoặc những người khác ở những nơi có nguy cơ cao lây nhiễm bệnh cao. Cụ thể là xây dựng bảng hỏi sàng lọc người nghi ngờ hoặc nhiễm lao ngay tại khu vực tiếp nhận NB để có thể xác định và hướng dẫn họ vào khám tại các phòng khám lao hoặc các bệnh có nguy cơ lây truyền qua đường hô hấp.

- Cách ly kịp thời: Nên tách riêng những người có khả năng bị nhiễm lao hoặc đã được xác định mắc lao để giảm sự lây truyền vi khuẩn lao cho NVYT hoặc những người khác đang điều trị tại cơ sở KBCB. Trường hợp không thể bố trí phòng riêng cần sắp xếp NB cùng nhóm đã xác định nhiễm chung phòng. Cụ thể:

+ Khu vực chờ đối với NB nghi ngờ hoặc xác định mắc lao cần phải thông thoáng, cách ly với NB khác.

+ Có buồng khám NB nghi ngờ hoặc xác định mắc lao, buồng phải đảm bảo thông khí tốt, hạn chế nguy cơ lây nhiễm cho NVYT và NB khác.

+ Buồng khám có đủ phương tiện khám, phương tiện PHCN để NVYT sử dụng (khẩu trang hiệu suất lọc cao, khẩu trang y tế, dung dịch VST nhanh, thùng đựng chất thải lây nhiễm, dung dịch sát khuẩn bề mặt khẩn cấp khi cần...).

+ Có phòng cách ly điều trị nếu bệnh viện có thu dung điều trị: có phòng riêng để sẵn sàng sử dụng được thiết kế bảo đảm cách ly lây qua đường không khí trong trường hợp không có phòng riêng, nên bố trí các phòng cách ly chung theo cùng nhóm như: nghi ngờ hoặc đã được xác định lao, lao kháng thuốc...

10. Bảo đảm xử lý dụng cụ, thiết bị đúng cách

- Các dụng cụ, thiết bị y tế phải được khử khuẩn, tiệt khuẩn đúng theo quy định (đặc biệt là thiết bị được sử dụng trong các thủ thuật như lấy đờm, nội soi phế quản, gây mê, phẫu thuật).

- Nguy cơ lây nhiễm từ dụng cụ y tế:

+ Tất cả các DC sau khi sử dụng cho chăm sóc và điều trị NB lao đều là những DC có nguy cơ lây nhiễm, nếu không được xử lý đúng quy trình sẽ có nguy cơ phát tán và lây nhiễm cho NB khác, NVYT và cộng đồng.

+ NVYT phải nhận biết được nguy cơ lây nhiễm do DC và thực hiện nghiêm ngặt các bước trong quy trình xử lý DC sau khi đã sử dụng trên những NB lao đảm bảo an toàn cho NB, NVYT và cộng đồng.

- Nguyên tắc khử khuẩn, tiệt khuẩn dụng cụ

+ Dụng cụ y tế khi sử dụng trong chăm sóc và điều trị NB có thể dùng một lần. Dụng cụ tái sử dụng đều phải được xử lý theo đúng hướng dẫn của nhà sản xuất và quy định của Bộ Y tế.

+ Dụng cụ y tế được xử lý khử khuẩn và tiệt khuẩn (KK và TK) đúng quy trình, đảm bảo chức năng hoạt động và bảo quản vô khuẩn an toàn cho đến khi sử dụng.

+ Quy trình hướng dẫn KK, TK DC và phương tiện chăm sóc NB luôn có đủ tại nơi xử lý DC.

+ Phương tiện, hóa chất, vật tư tiêu hao, phương tiện PHCN phải được cung cấp đầy đủ cho người sử dụng.

+ Nhân viên làm công tác KK, TK phải được huấn luyện, đào tạo về KK, TK và phòng ngừa lây nhiễm theo quy định.

+ Kiểm tra, giám sát chất lượng tất cả các loại DC phải được thực hiện nghiêm ngặt ở tất cả các khâu của quá trình xử lý và bảo quản DC.

- Phân loại dụng cụ và phương pháp khử khuẩn: Dụng cụ được xử lý theo phân loại của Spaudling, bao gồm:

+ Dụng cụ phải tiệt khuẩn: Là những DC được sử dụng để đưa vào mô, mạch máu và các khoang vô khuẩn. Theo cách phân loại này thì những DC phẫu thuật, các ống thông mạch máu, thông tim can thiệp, ống thông đường tiểu, DC cấy ghép và những đầu dò sóng siêu âm... được đưa vào trong khoang vô khuẩn, đều phải TK trước và sau khi sử dụng.

+ Dụng cụ phải KK mức độ cao: Là những DC tiếp xúc với niêm mạc hoặc da bị tổn thương, tối thiểu phải được KK mức độ cao bằng hóa chất KK.

+ Dụng cụ phải KK mức độ trung bình-thấp: Là những DC tiếp xúc với da lành, nhưng không tiếp xúc với niêm mạc.

- Các biện pháp khử khuẩn, tiệt khuẩn trong phòng ngừa lây nhiễm lao: theo bảng phân loại DC và phương pháp khử khuẩn của Spaudling, để có thể diệt được vi khuẩn nhóm Mycobacteria trong đó có lao, sau khi làm sạch cần phải áp dụng biện pháp khử khuẩn mức độ cao hoặc tiệt khuẩn.

+ Làm sạch: Dụng cụ sau khi sử dụng phải được làm sạch tại buồng xử lý DC của khoa phòng hoặc/và đơn vị TK trung tâm ngay sau khi sử dụng trên NB.

+ Khử khuẩn mức độ cao: áp dụng trong trường hợp DC bán thiết yếu khi không thể áp dụng TK.

+ Tiệt khuẩn: có thể sử dụng phương pháp TK bằng máy hấp; TK nhiệt độ thấp; hoặc ngâm hóa chất tùy theo loại dụng cụ, khuyến cáo của nhà sản xuất và điều kiện của cơ sở KBCB.

+ Đóng gói và dán nhãn dụng cụ theo quy định.

(Chi tiết xem thêm Hướng dẫn khử khuẩn, tiệt khuẩn dụng cụ trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh ban hành theo Quyết định số 3671/QĐ-BYT ngày 27/9/2012 của Bộ trưởng Bộ Y tế).

11. Bảo đảm khả năng tiếp cận xét nghiệm chẩn đoán lao nhanh chóng, đặc biệt là các xét nghiệm phân tử, cho người có dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh lao.

Xây dựng, ban hành quy trình chẩn đoán, tư vấn điều trị sớm. Chẩn đoán sớm, tư vấn kịp thời và bắt đầu điều trị lao hiệu quả cho những người mắc bệnh lao để giảm lây truyền vi khuẩn lao cho NVYT, những người đang điều trị tại các cơ sở y tế hoặc những người khác ở những nơi có nguy cơ lây truyền cao, cụ thể:

- Khi NB có biểu hiện nghi ngờ hoặc nhiễm lao, NVYT cần thăm khám ngay (kết hợp lâm sàng và xét nghiệm) để chẩn đoán sớm và tư vấn cho NB các biện pháp điều trị, phòng ngừa lây nhiễm cho gia đình, cộng đồng.

12. Bắt đầu điều trị bệnh lao hiệu quả dựa trên kết quả xét nghiệm độ nhạy cảm với thuốc (DST) khi đã chẩn đoán xác định bệnh lao và đảm bảo người bệnh tuân thủ điều trị theo quy định.

- Đảm bảo tất cả các cá nhân được xác định mắc bệnh lao đều được thông báo và thực hiện các hành động tiếp theo thích hợp. Người bệnh được xác định nhiễm lao được thông báo và tư vấn điều trị theo phác đồ phù hợp càng sớm càng tốt. Tốt nhất trong vòng 24 giờ sau khi có kết luận chẩn đoán. Trường hợp cơ sở không có chuyên khoa lao cần chuyển NB đến cơ sở chuyên khoa lao trên địa bàn.

- Chọn lựa phác đồ điều trị hiệu quả dựa trên DST, phù hợp với NB theo hướng dẫn của Bộ Y tế.

- Giám sát, kiểm tra NB có tuân thủ điều trị theo phác đồ không: tái khám, trường hợp không thể đến được nên hướng dẫn tái khám tại địa phương hoặc khám trái tuyến, giúp NB không bỏ liệu trình và nếu có vấn đề gì trong quá trình điều trị được xử lý ngay.

13. Thu thập, lưu trữ các số liệu về bệnh lao tại cơ sở và sử dụng trong xây dựng kế hoạch, triển khai các hoạt động phòng ngừa lây nhiễm lao.

- Phối hợp với các cơ quan y tế liên quan ở địa phương để xem xét hồ sơ bệnh lao cộng đồng, có được số liệu dịch tễ học để đánh giá nguy cơ.

- Xem xét lại số lượng NB lao tiếp nhận. Xác định các thông tin và số liệu:

+ Các NVYT cần được thực hiện khám, test sàng lọc bệnh lao và đưa vào chương trình bảo vệ hô hấp.

+ Số ca nghi nhiễm lao không được chẩn đoán xác định.

+ Số phòng cách ly qua đường hô hấp cần thiết.

+ Các loại kiểm soát môi trường cần thiết.

+ Xác định các khu vực có nguy cơ lây truyền cao.

- Thực hiện định kỳ đánh giá lại chương trình phòng chống lao cộng đồng, cập nhật lại những điểm chưa phù hợp trong KSNK.

14. Xây dựng quy định và thực hiện sàng lọc, đánh giá bệnh lao cơ bản và định kỳ cho NVYT có nguy cơ cao và tiến hành điều trị bệnh lao và điều trị dự phòng bệnh lao (TPT) cho NVYT theo quy định.

- Ban hành chính sách phòng ngừa cho NVYT: Có quy định và quy trình tầm soát lao cho nhân viên; phân công người chịu trách nhiệm; nhóm nhân viên được ưu tiên tầm soát; tổ chức và ghi chép lưu trữ hồ sơ khám tầm soát.

- Chính sách đối với NVYT nhiễm lao: điều trị, xét nghiệm HIV, bảo mật thông tin.

- Triển khai chương trình phòng ngừa lây nhiễm lao cho NVYT: Nguy cơ lây nhiễm lao liên quan đến chăm sóc sức khỏe trong các cơ sở KBCB luôn là một vấn đề cần phải quan tâm. Các biện pháp thay đổi tùy theo loại cơ sở chăm sóc sức khỏe, nhóm nghề nghiệp của nhân viên chăm sóc sức khỏe, hoạt động của họ khi chăm sóc NB/khách hàng/nhân viên chăm sóc sức khỏe khác. Các biện pháp phòng, chống lây nhiễm chính:

+ Tất cả NVYT cần được đào tạo về nguy cơ lây nhiễm, phòng ngừa, triệu chứng nghi lao ... và khuyến khích khám lâm sàng sàng lọc bệnh lao hằng năm và chẩn đoán phát hiện, hoặc khi có dấu hiệu và triệu chứng gợi ý đến bệnh lao.

+ Tại nơi làm việc luôn sẵn có các dịch vụ sàng lọc bệnh lao và HIV (tư vấn và XN ban đầu) cho mọi NVYT. Tất cả NVYT cần được cung cấp các thông tin và khuyến khích làm XN, tư vấn HIV. Nếu XN HIV dương tính, cần cung cấp trọn gói các dịch vụ phòng, điều trị và chăm sóc bao gồm cả điều trị ARV và sàng lọc bệnh lao định kỳ.

+ Nếu NVYT phơi nhiễm với nguồn nhiễm lao (trong phòng XN/chăm sóc điều trị người nhiễm lao BK đang dương tính, có thể XN lao tiềm ẩn (TST, IGRA) và cung cấp gói điều trị dự phòng Lao.

- Khám sức khỏe định kỳ cho NVYT bao gồm chụp XQ và các XN cần thiết khác cho nhân viên chăm sóc sức khỏe, nếu làm tại khu vực có nguy cơ lây nhiễm cao có thể là xét nghiệm phát hiện lao khi có yêu cầu (soi đờm AFB, Xpert...), việc này thay đổi tùy theo môi trường và điều kiện của cơ sở KBCB.

+ Cơ sở KBCB cần có một chương trình đào tạo và huấn luyện, kiểm tra giám sát về kiến thức, kỹ năng và thái độ thực hành phòng và kiểm soát lây nhiễm lao cho NVYT, NB và cộng đồng.

+ Có chính sách cụ thể quy định việc can thiệp khi NVYT không may bị phơi nhiễm và lây nhiễm lao trong quá trình chăm sóc, điều trị NB lao: nghỉ ngơi, xét nghiệm, điều trị, theo dõi bệnh do nghề nghiệp.

+ Lưu trữ hồ sơ hoạt động sàng lọc, tư vấn, điều trị HIV, lao ở NVYT.

CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ

1. Nguyên tắc của phòng ngừa lây nhiễm lao là gì?

A. Phòng ngừa lây truyền qua đường không khí

B. Phòng ngừa lây truyền qua đường tiếp xúc

C. Phòng ngừa chuẩn kết hợp với phòng ngừa lây truyền qua đường không khí

D. Phòng ngừa chuẩn kết hợp với phòng ngừa dựa theo đường lây truyền

Đáp án: C

2. Kiểm soát hành chính bao gồm những biện pháp nào dưới đây?

A. Xây dựng kế hoạch; Phân công trách nhiệm

B. Đánh giá nguy cơ;

C. Đào tạo cho NVYT; Truyền thông, giáo dục sức khỏe cho người bệnh, người nhà, khách thăm

D. Vệ sinh hô hấp và giám sát vệ sinh hô hấp; Phân luồng, sàng lọc, cách ly người nghi lao và bệnh nhân lao trong quy trình khám bệnh và xét nghiệm; Xử lý dụng cụ, thiết bị đúng cách

E. Đảm bảo thông khí

F. Quy trình chẩn đoán và điều trị sớm cho người bệnh lao; sàng lọc lao định kỳ cho NVYT

G. Lưu trữ và báo cáo số liệu về bệnh lao

Đáp án: A, B, C, D, F, G

3. Phát biểu nào dưới đây là đúng?

A. Kế hoạch phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao của đơn vị phải được xây dựng độc lập hàng năm.

B. Kế hoạch phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao của đơn vị có thể lồng ghép với kế hoạch kiểm soát nhiễm khuẩn chung

C. Kế hoạch phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao không cần phải xây dựng cho từng năm

Đáp án: B

4. Những nhân viên y tế nào dưới đây cần được đưa vào tầm soát lao?

A. Tất cả NVYT có khả năng tiếp xúc với vi khuẩn lao qua không khí lây nhiễm do từ NB lao trong cơ sở y tế

B. Bước vào phòng NB lao dù có hay không có mặt NB tại thời điểm đó

C. Thực hiện thủ thuật có tạo các hạt khí dung

D. Tham gia xử lý mẫu bệnh phẩm nghi ngờ hoặc đã xác định M. tuberculosis

E. Lắp đặt, bảo trì, hoặc thay thế các thiết bị kiểm soát môi trường trong khu vực có người mắc bệnh lao.

Đáp án: A, B, C, D, E

5. Phát biểu sau đúng hay sai: “Chỉ có NVYT có tiếp xúc trực tiếp với người đã xác định mắc bệnh lao trong khoảng cách gần mà không đeo khẩu trang hiệu suất lọc cao mới cần đưa vào chương trình tầm soát lao”?

A. Đúng

B. Sai

Đáp án: B

6. Phát biểu sau đúng hay sai: “NVYT bước vào phòng NB lao dù có hay không có mặt NB tại thời điểm đó cũng cần đưa vào chương trình tầm soát lao”?

A. Đúng

B. Sai

Đáp án: A

7. Để kiểm soát nguy cơ lây nhiễm lao tại khu vực đông người, quy trình khám bệnh và xét nghiệm cần bao gồm những nội dung nào sau đây?

A. Cần có quy định, quy trình bố trí phân luồng, sàng lọc, thăm khám (lâm sàng, X-quang, xét nghiệm)

B. Sắp xếp khu vực khám hợp lý, bao gồm phòng khám, phòng chờ, vị trí ngồi

C. Có quy định giờ khám, quy trình khám cho người nghi ngờ, người bệnh lao nhằm rút ngắn thời gian chờ

D. Yêu cầu bắt buộc có khu khám, xét nghiệm biệt lập cho người nghi ngờ, người bệnh lao

Đáp án: D

8. Điều trị lao sớm bao gồm các biện pháp nào dưới đây?

A. Bảo đảm tất cả người bệnh xác định mắc lao được thông báo và hành động tiếp theo sau khi có kết quả xét nghiệm

B. Khi lấy mẫu làm xét nghiệm xác định lao, hẹn người bệnh quay trở lại sau ít nhất 1 tuần để nhận phác đồ điều trị.

C. Phác đồ điều trị cần dựa trên DST phù hợp với người bệnh, bắt đầu điều trị càng sớm càng tốt, tốt nhất trong vòng 24 giờ khi có kết quả xét nghiệm.

Đáp án: A, C

9. Cơ sở y tế cần thực hiện những biện pháp kiểm soát hành chính nào sau đây để phòng ngừa lây nhiễm lao trong quá trình khám bệnh?

A. Cơ sở y tế cần có quy trình ưu tiên để khám sớm, giảm thiểu thời gian phải chờ khám và làm xét nghiệm cho người nghi lao hoặc người bệnh lao

B. Khu vực cho người nghi lao và NB lao cần tách biệt khỏi người bệnh bị suy giảm miễn dịch (như bệnh nhân ghép tạng, bệnh nhân HIV…)

C. Người nghi lao và người bệnh lao cần được bố trí để hạn chế tiếp xúc, đi lại nhiều ở các khu vực chung

D. Cần tiến hành sàng lọc và phân luồng người nghi lao sau khi có kết quả X-quang để đảm bảo chẩn đoán chính xác trước khi cách ly

Đáp án: D

10. Việc kiểm soát hành chính nhằm phòng ngừa lây nhiễm tại cơ sở y tế trong tình huống dưới đây có điểm gì cần ưu tiên cải thiện ngay? Hãy giải thích lý do.

 “Cơ sở y tế A là cơ sở đa khoa, có thực hiện khám sàng lọc và điều trị bệnh nhân lao. Người đến khám sẽ được hướng dẫn đăng ký và lấy phiếu khám cùng số thứ tự tại bàn tiếp đón, sau đó tập trung tại khu vực chờ chung để đợi vào phòng khám. Tại phòng khám, nếu bác sĩ phát hiện dấu hiệu nghi lao, bệnh nhân sẽ được chỉ định chụp X-quang và làm xét nghiệm để chẩn đoán xác định. Đồng thời, bệnh nhân sẽ được chuyển sang Khoa Lao để phân nhóm và tiếp tục theo dõi theo quy trình sàng lọc, chẩn đoán và điều trị lao của cơ sở”.

Đáp án:

Việc sàng lọc dấu hiệu nghi lao cần được thực hiện ngay tại điểm tiếp đón người đến khám, nhằm kịp thời phân luồng và cách ly sớm các trường hợp nghi ngờ. Việc để bệnh nhân nghi lao chờ tại khu vực chung với các bệnh nhân khác làm tăng nguy cơ lây nhiễm lao trong cơ sở y tế.

THÔNG KHÍ TRONG PHÒNG NGỪA VÀ KIỂM SOÁT LÂY NHIỄM LAO

MỤC TIÊU: Sau khi hoàn tất bài học, học viên có khả năng:

1. Trình bày được các khái niệm và các yếu tố ảnh hưởng tới thông khí trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

2. Phân tích được nguyên tắc của các hình thức thông khí trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

3. Trình bày được các tiêu chuẩn thông khí trong phòng và kiểm soát lây nhiễm lao.

4. Xác định được hướng di chuyển của luồng khí và tính được số luân chuyển không khí mỗi giờ.

NỘI DUNG:

I. Khái niệm, tầm quan trọng và các yếu tố ảnh hưởng thông khí

1. Khái niệm thông khí

Thông khí là biện pháp đưa không khí từ bên ngoài vào trong một tòa nhà hoặc căn phòng và phân phối không khí trong tòa nhà và căn phòng đó. Mục đích chính của việc lưu thông không khí trong tòa nhà là cung cấp không khí sạch cho hô hấp bằng cách làm loãng các chất gây ô nhiễm không khí trong tòa nhà và loại bỏ các chất ô nhiễm này khỏi không khí.

2. Tầm quan trọng của thông khí

Người bệnh lao có thể phát tán mầm bệnh vào không khí. Người có bệnh lao nhưng chưa được phát hiện hoặc điều trị không phù hợp có thể là nguồn nhiễm khó kiểm soát nhất. Ngoài ra, một số hoạt động như thực hiện quy trình tạo khí dung, xử trí vết thương hở cho người bệnh mắc bệnh lao hoặc nghi lao ngoài phổi cũng là điều kiện thuận lợi để vi khuẩn lao có thể phát tán vào không khí.

Lây truyền bệnh lao qua không khí xảy ra khi đối tượng cảm nhiễm trong cơ sở khám, chữa bệnh (nhân viên y tế, người bệnh, người tham gia chăm sóc, điều trị người bệnh, khách thăm v.v) hít phải các tiểu phần hô hấp mang vi khuẩn lao phát tán ra từ người bệnh hoặc người mang mầm bệnh (gọi tắt là các tiểu phần hô hấp lây nhiễm). Lây truyền bệnh lao cũng có thể xảy ra khi tiểu phần hô hấp lây nhiễm phát tán qua không khí và lắng đọng trên các vị trí nhạy cảm (mắt, mũi, miệng) và sau đó xâm nhập vào đường hô hấp của đối tượng cảm nhiễm. Không khí ô nhiễm đã được chứng minh là nguyên nhân chính làm bùng phát bệnh dịch gây ra bởi vi khuẩn lao và các tác nhân gây bệnh đường hô hấp (vi-rút cúm, vi rút sởi, SARS, SARS-CoV-2 v.v).

Lây truyền qua không khí có thể giảm thiểu bằng các biện pháp mang khẩu trang N95 kết hợp tăng cường đưa không khí ngoài trời vào khu vực chăm sóc, điều trị để pha loãng không khí ô nhiễm. Thông khí đóng vai trò quan trọng trong việc làm giảm nguy cơ lây truyền vi khuẩn lao cũng như tác nhân gây bệnh đường hô hấp khác không chỉ tại các khu vực chăm sóc, điều trị người bệnh truyền nhiễm mà cả các khu vực khác trong cơ sở KBCB.

3. Các yếu tố ảnh hưởng tới thông khí

Không khí trong cơ sở KBCB không chỉ có nguy cơ ô nhiễm vi sinh vật và mà còn có thể ô nhiễm các chất nguy hại không lây nhiễm khác (khí thải, hóa chất, v.v). Hầu hết các chất gây ô nhiễm ảnh hưởng đến chất lượng không khí trong nhà liên quan tới các thiết bị tạo nhiệt sử dụng trong nhà như thiết bị nhà bếp, lò sưởi, thiết bị đốt than/củi, đốt thuốc lá. Những thiết bị này trong quá trình đốt cháy nhiên liệu giải phóng trực tiếp vào không khí các sản phẩm có hại như carbon monoxide và các hạt vật chất. Ngoài ra, các vật dụng tẩy rửa, sơn, thuốc diệt côn trùng, chất hữu cơ có thể bay hơi vào không khí trong nhà. Vật liệu xây dựng như sợi A-mi- ăng, khí thải hóa học từ các sản phẩm gỗ ép, nấm mốc, vảy da của vật nuôi cũng có thể phát tán vào không khí.

Các chất gây ô nhiễm không khí bên ngoài có thể xâm nhập vào các tòa nhà thông qua cửa mở, hệ thống thông khí, các vết nứt, kẽ hở. Một số chất gây ô nhiễm xâm nhập vào không khí thông qua nền móng của tòa nhà. Ví dụ, Radon hình thành trong lòng đất khi uranium xuất hiện tự nhiên trong đá và đất phân rã. Radon sau đó có thể xâm nhập vào các tòa nhà thông qua các khoảng mở, vết nứt, kẽ hở. Tương tự, những khu vực có nước ngầm hoặc đất bị ô nhiễm hoặc khi sử dụng nước trong tòa nhà (tắm, nấu ăn) có thể tạo các hóa chất dễ bay hơi xâm nhập vào trong tòa nhà. Khói có hại từ ống khói có thể thổi ngược vào trong tòa nhà gây ô nhiễm không khí. Khi mọi người vào tòa nhà có thể vô tình mang theo đất, bụi trên giày và quần áo từ bên ngoài. Một số yếu tố khác ảnh hưởng tới hiệu quả của thông khí trong cơ sở KBCB như chất lượng không khí của khu vực xung quanh; hướng gió và tốc độ gió, độ ẩm và lượng mưa, cách nhiệt cho mái, tường nhà. Đối với những khu vực có chất lượng không khí xung quanh thấp, không nên sử dụng hoàn toàn thông khí tự nhiên vì sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe của người bên trong tòa nhà. Cần xác định hướng và tốc độ gió để bố trí các ô thoáng có kích thước phù hợp mà vẫn đảm bảo yêu cầu thông khí. Đối với những khu vực có tốc độ gió cao, không nên bố trí khe hở, khoảng mở quá lớn. Vào mùa nồm, ẩm, cửa sổ mở càng lớn thì hơi ẩm từ bên ngoài tràn vào càng nhiều, do vậy nên đóng các lỗ hở hoặc sử dụng các thiết bị đóng/mở tự động để tránh mang quá nhiều hơi ẩm vào trong tòa nhà. Cách nhiệt tốt là cách hiệu quả để giữ cho không khí trong nhà luôn mát mẻ. Với lớp cách nhiệt tốt, không khí ở lớp dưới cùng được làm nóng ít hơn và đối lưu không khí tốt hơn. Ngược lại, nếu cách nhiệt không tốt, toàn bộ không khí trong nhà đều nóng, hiệu quả đối lưu sẽ kém và gây ra nhiều nhiệt bên trong tòa nhà.

II. Nguyên tắc và các hình thức thông khí

1. Nguyên tắc

Thiết kế, sửa chữa, xây mới hệ thống thông khí phù hợp với điều kiện của cơ sở khám bệnh, chữa bệnh và tuân theo quy định của Bộ Y tế nhằm đảm bảo ngăn ngừa sự lây truyền của tác nhân gây bệnh đường hô hấp.

Thường xuyên giám sát, bảo trì hệ thống thông khí với các nội dung cụ thể sau:

+ Tốc độ thông khí: Giám sát số lượng và chất lượng không khí sạch ngoài trời được cung cấp vào không gian của các khu vực thăm khám, điều trị theo tiêu chuẩn được quy định. Đảm bảo duy trì số lần luân chuyển khí tại khu vực thăm khám, điều trị (phòng khám, phòng điều trị, khu vực chờ, khu vực xét nghiệm, nhà vệ sinh, khu vực công cộng) theo tiêu chuẩn được quy định.

+ Hướng luồng (dòng) khí: Duy trì không khí lưu thông theo chiều từ khu vực sạch đến khu vực kém sạch hơn. Luồng không khí từ phòng bệnh cách ly người nhiễm phải đảm bảo tác nhân gây bệnh đường hô hấp thoát ra bên ngoài phải được kiểm soát và không có nguy cơ phát tán, lây nhiễm cho mọi người và cộng đồng.

+ Phân phối luồng (dòng) khí: kiểm soát luồng không khí sạch từ ngoài trời phải được đưa đến từng khu vực thăm khám, điều trị một cách hiệu quả; không để nhiễm bẩn từ bên ngoài và trong quá trình đưa vào, đồng thời không khí khi được hút và thải ra môi trường bên ngoài phải được giám sát, xử lý an toàn.

+ Số luân chuyển không khí mỗi giờ: Số luân chuyển không khí mỗi giờ (ACH) được xác định tại mỗi phòng của khu vực thăm khám, điều trị theo các tiêu chuẩn.

Có nhân viên chuyên trách được đào tạo để vận hành, kiểm tra và bảo trì hệ thống thông khí hoặc đơn vị cung cấp dịch vụ kỹ thuật bên ngoài.

Có hồ sơ theo dõi hoạt động của hệ thống thông khí hàng ngày, khi bảo trì, sửa chữa. Khi bị hỏng cần có kế hoạch sửa chữa/thay thế kịp thời để không ảnh hưởng đến việc thăm khám và điều trị.

Cần phối hợp với các biện pháp khác để đảm bảo hiệu quả phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm tác nhân gây bệnh đường hô hấp, bao gồm vệ sinh tay, mang phương tiện PHCN, vệ sinh môi trường và quản lý chất thải.

2. Các hình thức thông khí

Căn cứ điều kiện khí hậu, hướng gió, nguồn lực và nhu cầu, mỗi cơ sở KBCB lựa chọn ít nhất một trong 3 loại hệ thống lưu thông thông khí sau:

- Thông khí tự nhiên

- Thông khí cơ học

- Thông khí phối hợp.

2.1. Thông khí tự nhiên

Thông khí tự nhiên là việc sử dụng các lực tự nhiên (như áp lực gió, áp lực nhiệt) để tăng cường lưu thông không khí ngoài trời vào hoặc đẩy không khí ra khỏi tòa nhà và phân phối khí xung quanh một không gian thông qua các khoảng hở như cửa sổ, cửa ra vào, ô thông gió v.v.

Không khí di chuyển theo hướng gió thổi, thông qua các khoảng mở để đi vào và thoát ra khỏi phòng (Hình 3-A)

Không khí di chuyển khi có chênh lệch nhiệt độ, từ nơi có nhiệt độ cao tới nơi có nhiệt độ thấp hơn (Hình 3-B).

Khi nhiệt độ phòng cao hơn bên ngoài: không khí trong phòng loãng hơn và bay lên trên. Không khí bên ngoài đi vào phòng từ các khe/khoảng mở gần mặt đất, và đi ra ngoài theo các khe/khoảng mở ở phía trên cao.

Khi nhiệt độ phòng thấp hơn bên ngoài: không khí trong phòng đặc hơn và lắng xuống dưới. Không khí bên ngoài đi vào phòng từ các khe/khoảng mở ở phía trên cao, và đi ra ngoài theo các khe/khoảng mở ở gần mặt đất.

Hình 3. Sơ đồ thông khí tự nhiên

Tại cơ sở KBCB, hai mô hình thông khí tự nhiên thông dụng là thông khí một bên (single-sided ventilation) và thông khí ngang phòng (cross ventilation) (Hình 3-C).

Thông khí một bên: Chỉ có khoảng mở ở một bên tường/vách ngăn của căn phòng, nhưng khoảng mở này phải đủ cao và rộng để không khí có thể đi vào phòng và đi ngược trở ra.

Thông khí ngang phòng: Khoảng mở nằm ở hai bên tường/vách khác nhau.

Phương pháp thông khí tự nhiên có thể kém hiệu quả hơn so với thông khí cơ học vì có nhiều yếu tố nằm ngoài tầm kiểm soát như nhiệt độ không khí ngoài trời, hướng gió, tốc độ gió và chênh lệch áp suất, do vậy có thể không dự đoán được hiệu quả thông khí.

Lưu ý:

- Không khí ô nhiễm từ trong phòng bệnh/khám bệnh/xét nghiệm sẽ thoát trực tiếp ra ngoài trời, do đó các khoảng mở nơi không khí thoát ra cần được đặt tránh xa lỗ thông hơi hút không khí vào phòng/tòa nhà, xa khu vực chăm sóc điều trị hoặc nơi đông người qua lại.

- Chú ý khi thiết kế tính đến điều kiện khí hậu, thiết kế tòa nhà và hành vi của con người (mở cửa), để có thể tính toán mức độ lưu thông không khí cho phép. Khi điều kiện khí hậu và thiết kế tòa nhà không thể đáp ứng cho yêu cầu thông khí tự nhiên, cần xem xét thay thế bằng thông khí cơ học hoặc thông khí hỗn hợp.

2.2. Thông khí cơ học

Thông khí cơ học là phương pháp thông khí có kiểm soát để đưa không khí ngoài trời vào bên trong và phân phối không khí tươi đó đến các khu vực khác nhau của tòa nhà. Phạm vi của thông khí cơ học bao gồm thông khí khu vực (thông khí phòng đơn), thông khí toàn bộ tòa nhà và thông khí tại chỗ (thông khí điểm).

Hệ thống thông khí khu vực sử dụng một hoặc nhiều quạt cùng với bộ lọc hạt và dàn ống để đưa không khí ngoài trời vào một phòng, tuần hoàn, lọc, điều hòa và xả không khí trong phòng ra khỏi phòng.

Hệ thống thông khí cơ học cho toàn bộ tòa nhà sử dụng một hoặc nhiều quạt và hệ thống ống dẫn để xả khí cũ ra ngoài và/hoặc cung cấp không khí tươi cho tòa nhà. Hệ thống thông khí này thường hoạt động với các đơn vị xử lý không khí (AHU) được kết nối với hệ thống ống dẫn phân phối đến hầu hết các không gian trong nhà. Các đơn vị AHU này có một hộp cách nhiệt chứa quạt thổi, buồng lọc và các bộ phận làm nóng.

Thông khí tại chỗ có thể cải thiện hiệu quả của thông khí tự nhiên và thông khí cho toàn bộ tòa nhà bằng cách loại bỏ tại nguồn không khí ô nhiễm và/hoặc độ ẩm trong nhà. Thông khí tại chỗ bao gồm việc sử dụng quạt xả khí cục bộ (ví dụ: quạt được dùng phía trên dãy nhà bếp và trong phòng tắm). Trong một số hệ thống HVAC, một phần không khí trong nhà được tuần hoàn và trộn với không khí ngoài trời được đưa vào để tiết kiệm chi phí năng lượng làm mát và sưởi ấm.

Các hệ thống thông khí cơ học có bốn loại cơ bản: hệ thống thông khí xả, cấp, cân bằng và thu hồi năng lượng (hoặc nhiệt). Mỗi hệ thống này có thể hoạt động liên tục hoặc gián đoạn tùy thuộc vào thiết kế của nó và tất cả các loại này đều có thể làm tăng chi phí sưởi ấm và làm mát của các tòa nhà.

Hệ thống thông khí xả đẩy không khí trong nhà ra ngoài trời bằng một hoặc nhiều quạt, trong khi không khí bổ sung xâm nhập qua các khe rò rỉ trong lớp vỏ tòa nhà và qua các ống thông hơi thụ động được lắp có chủ ý. Trong các tòa nhà, quạt xả khí thường được đặt trong phòng tắm. Các hệ thống xả thường không thích hợp với khí hậu nóng ẩm vì có nguy cơ hút không khí nóng ngoài trời vào không gian bên trong là nơi mát mẻ hơn, có chênh lệch nhiệt độ lớn với không khí nóng ngoài trời dẫn tới ngưng tụ và gây ra các vấn đề về độ ẩm. Hệ thống thông khí này cũng có thể kéo không khí ngoài trời qua các bộ phận của lớp vỏ tòa nhà làm giảm chất lượng không khí trong nhà, đặc biệt là ở những ngôi nhà mới có thông khí kém hơn.

Hệ thống thông khí cấp sử dụng quạt để tạo áp suất trong các tòa nhà, đẩy không khí bên ngoài vào tòa nhà trong khi không khí rò rỉ ra khỏi tòa nhà thông qua các khe hở trên lớp vỏ tòa nhà, phòng tắm, các ống dẫn quạt và lỗ thông hơi chủ đích (nếu có). Các hệ thống cấp thường không phù hợp với khí hậu lạnh vì có nguy cơ làm không khí nóng trong nhà bị đẩy qua các lỗ nhỏ và vết nứt trong tòa nhà tới các bề mặt lạnh bên ngoài dẫn tới ngưng tụ và gây ra các vấn đề về độ ẩm.

Hệ thống thông khí cân bằng đưa vào và thải ra những lượng tương đương của không khí ngoài trời và không khí tuần hoàn trong nhà. Hệ thống thông khí cân bằng phù hợp với mọi vùng khí hậu.

Hệ thống thông khí thu hồi năng lượng (nhiệt) được thiết kế tương tự hệ thống thông khí cân bằng để chuyển một lượng không khí vào và ra khỏi tòa nhà tương đương nhau. Ngoài ra, hệ thống thông khí này sử dụng công nghệ bổ sung để giảm tải nhiệt, làm mát và mang lại cảm giác dễ chịu. Hai hệ thống bổ sung phổ biến nhất là thông khí khôi phục nhiệt (HRV) và thông khí khôi phục năng lượng (ERV). Các hệ thống HRV truyền nhiệt từ khí xả ra sang khí cấp vào trong mùa nóng và từ khí cấp vào sang khí xả ra trong mùa mát. Hệ thống ERV truyền nhiệt và độ ẩm giữa khí xả ra và khí cấp vào, giúp tiết kiệm nhiệt lượng vào mùa hè. Hệ thống ERV cũng bổ sung độ ẩm từ không khí đi ra tới khí cấp vào mùa đông để tránh tình trạng quá khô trong nhà.

Hệ thống thông khí cơ học có thể tạo ra các phòng áp lực âm (lượng khí xả ra khỏi phòng lớn hơn lượng khí cấp vào phòng nên không khí luôn theo chiều hướng đi vào trong phòng) hoặc phòng áp lực dương (lượng khí xả ra khỏi phòng ít hơn lượng khí cấp vào phòng nên không khí luôn theo chiều hướng đi ra khỏi phòng).

Với khu vực thăm khám, điều trị người bệnh nghi ngờ hoặc xác định bệnh lý nhiễm khuẩn  đường  hô  hấp  sử  dụng  hệ  thống  thông  khí  cơ  học,  cần  tạo  ra phòng/khu vực cách ly áp lực âm để ngăn ngừa không khí ô nhiễm tràn sang các khu vực khám và điều trị bệnh khác. Phòng áp lực âm luôn phải đóng kín, có phòng đệm nằm giữa khu vực sạch (ví dụ hành lang) và khu vực ô nhiễm (phòng cách ly người bệnh).

Cửa cấp khí vào phòng nên đặt ở trên tường cao hoặc trần phòng, còn cửa xả khí ra khỏi phòng nên đặt sát sàn nhà hoặc ở phía đầu giường bệnh, như vậy không khí trong phòng, đặc biệt không khí ô nhiễm quanh người bệnh, sẽ được lưu thông tốt.

Cần lắp màng lọc khí HEPA để lọc không khí hút ra khỏi phòng.

Hình 4. Sơ đồ thông khí cơ học – Phòng cách ly áp lực âm

Mũi tên màu xanh:         không khí sạch được cấp vào phòng.

Mũi tên màu đỏ:            không khí ô nhiễm được hút ra khỏi phòng.

Thông khí cơ học có ưu điểm là kiểm soát được lưu lượng và chất lượng khí ra vào thông qua quạt hút và màng lọc khí, kiểm soát được hướng dòng khí. Nhược điểm của thông khí cơ học là chi phí cao và cần người có chuyên môn để vận hành, bảo trì, bảo dưỡng.

Trong trường hợp sử dụng điều hòa không khí. Cần cân nhắc việc sử dụng hệ thống điều hòa không khí trung tâm giữa khu vực phát sinh hoặc có nguy cơ phát sinh vi khuẩn lao và những khu vực không có nguy cơ vì có thể giúp lây lan vi khuẩn lao thông qua hệ thống điều hòa. Trường hợp bắt buộc phải dùng điều hòa không khí ưu tiên sử dụng hệ thống điều hòa không khí độc lập và có hệ thống màng lọc HEPA.

2.3. Thông khí phối hợp

Đây là biện pháp thông khí sử dụng phối hợp thông khí tự nhiên và thông khí cơ học. Khi tốc độ thông khí tạo ra bởi lực tự nhiên quá thấp thì các biện pháp thông khí cơ học được sử dụng bổ sung để tăng tốc độ thông khí lên mức mong muốn. Sự hỗ trợ của thông khí cơ học, thông qua hệ thống quạt cấp khí sạch và quạt xả khí ô nhiễm được lắp đặt phù hợp, sẽ giúp tăng tốc độ thông khí trong phòng người bệnh mắc bệnh lây truyền qua đường không khí.

Mô hình thông khí phối hợp (Hình 5) có sự thông khí từ trên xuống (cụm quạt hỗ trợ kèm tháp hút gió). Quạt thông khí sẽ giúp dễ dàng kiểm soát ACH theo yêu cầu và đảm bảo dòng khí từ trên xuống liên tục không đổi hướng. Ở các nước khí hậu ẩm, do nhiệt độ và áp suất, dòng không khí sẽ di chuyển một cách tự nhiên theo hướng ngược nhau. Ví lý do này điều thiết yếu là quạt thông khí cần được bật trạng thái hoạt động bất kỳ khi nào phòng có người.

Với cơ sở KBCB không có điều kiện để trang bị hệ thống thông khí tự nhiên hoặc cơ học phù hợp, một số giải pháp sau có thể được xem xét:

- Lắp đặt quạt xả khí: không khí được hút khỏi phòng và xả trực tiếp ra ngoài trời. Quạt xả chỉ nên được lắp đặt ở nơi không khí trong phòng có thể được hút và xả trực tiếp ra ngoài trời, qua một bức tường hoặc qua mái nhà. Số lượng và thông số kỹ thuật của quạt xả khí tùy thuộc thể tích phòng và tốc độ thông khí mong muốn, và phải được kiểm tra trước khi sử dụng. Quạt xả khí không được lắp đặt gần cửa thu cấp khí. Nếu việc sử dụng quạt gây tăng hoặc giảm nhiệt độ thì có thể bổ sung hệ thống làm mát hoặc sưởi ấm.

- Lắp đặt quả cầu thông gió: hoạt động dựa trên nguyên tắc đối lưu thông khí và chênh lệch nhiệt, không khí nóng trong nhà được hút ra và thay thế bằng không khí sạch từ ngoài môi trường, giúp tăng sự lưu thông của các dòng không khí trong nhà. Quả cầu thông gió không cần sử dụng điện năng, luôn vận hành 24/24 giờ và dễ dàng bảo dưỡng, sửa chữa. Khi lắp đặt cần lưu ý không lắp quả cầu nơi khuất bóng hay có vật cản xung quanh, vì sẽ làm giảm hiệu quả hoạt động.

- Lắp đặt màng lọc khí HEPA: có hiệu quả lọc và loại bỏ các hạt khí dung ô nhiễm trong những không gian nhất định. Cở sở KBCB cần thủ hướng dẫn của nhà sản xuất khi sử dụng màng lọc HEPA.

Hình 5. Mô hình thông khí phối hợp và sơ đồ xử lý khí thải

1. Không khí sạch từ bên ngoài, 2. Tháp gió, 3. Không khí trong phòng bệnh, phòng vệ sinh, 4. Quạt thông gió, 5. Khí ô nhiễm thải ra ngoài

2.4. Thông khí xâm nhập

Thông khí xâm nhập là không khí ngoài trời được đưa vào không gian trong nhà một cách không chủ ý thông qua các vết nứt, lỗ nhỏ của các tòa nhà do sự chênh lệch áp suất không khí ngoài trời và trong nhà. Không khí từ các tòa nhà cũ thường rò rỉ nhiều hơn so với các tòa nhà mới cũ do có nhiều vết nứt, lỗ hở hơn. Chênh lệch áp suất giữa trong nhà và ngoài trời do chênh lệch nhiệt độ và do gió thổi qua là những yếu tố ảnh hưởng đến tốc độ xâm nhập không khí vào tòa nhà.

III. Tiêu chuẩn thông khí

Theo khuyến cáo về tiêu chuẩn thông khí trong cơ sở KBCB của WHO, các khu vực trong cơ sở KBCB cần đạt các tiêu chuẩn sau:

1. Buồng cách ly người bệnh nghi ngờ hoặc xác định nhiễm lao

1.1. Thông khí tự nhiên

- Buồng cách ly NB nghi ngờ hoặc xác định nhiễm lao: cần đạt tốc độ thông khí trung bình/giờ: 160 lít/giây/NB.

- Khu vực hành lang buồng cách ly: 2,5 lít/giây/m3.

- Buồng thực hiện thủ thuật tạo khí dung: 60 l/giây/NB

- Số luân chuyển không khí/giờ (ACH): 6-12 ACH.

1.2. Thông khí cơ học

- Buồng cách ly người nhiễm hoặc nghi ngờ nhiễm lao:

- Chênh lệch áp suất âm > 2,5 Pa (đồng hồ mực nước 0,01 inch)

- Chênh lệch luồng khí > 125-cfm (56 l/giây) xả so với cấp

- Số luân chuyển không khí/giờ  (ACH):  6-12  ACH  (tương  đương  40- 80L/s/NB cho phòng có thể tích 4 x 2 x 3 m3), lý tưởng nhất là 12 ACH cho khu nhà xây mới, 6 ACH cho khu nhà cũ với chênh lệch áp lực âm được khuyến cáo là 2,5Pa để đảm bảo luồng không khí từ hành lang vào buồng bệnh.

- Lượng khí rò rỉ cho phép: 0,046m2.

- Luồng khí từ khu vực sạch đến khu kém sạch hơn. Hướng luồng khí có thể được đánh giá bởi việc đo áp lực chênh lệch giữa các buồng với đồng hồ đo áp lực chênh lệch. Nếu không thể đo áp lực, hướng luồng khí có thể đánh giá bằng máy tạo khói, đốt que hương (nhang) hoặc 1 dải giấy mỏng. Căn cứ hướng di chuyển của làn khói tạo ra để xác định hướng di chuyển của luồng khí.

- Hút xả khí ra bên ngoài, hoặc sử dụng bộ lọc HEPA nếu không khí trong phòng được tuần hoàn.

- Tiêu chuẩn thông khí với khu vực khác

- Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo yêu cầu thông khí cơ học và thông khí tự nhiên tối thiểu cho các cơ sở y tế là 160 L/giây/người bệnh (339 cfm/ người bệnh) hoặc 12 ACH trong các không gian thực hiện các quy trình tạo khí dung (AGP), và 60 L/giây/ người bệnh (127,1 cfm/người bệnh) hoặc 6 ACH ở các môi trường lâm sàng khác. Đối với các loại không gian trong nhà khác bao gồm cả các tòa nhà không ở lâu dài và nhà ở lâu dài, khuyến cáo về thông khí cơ học và thông khí tự nhiên tối thiểu của WHO là 10 L/giây/người (21,2 cfm/người).

Bảng 4: Tiêu chuẩn về tốc độ thông khí

Bảng 5: Thời gian tối thiểu (phút) để làm sạch không khí bị nhiễm bẩn

IV. Đánh giá hiệu suất thông khí tự nhiên

1. Hiệu suất thông khí tự nhiên

Để thực hiện đánh giá hiệu suất thông khí tự nhiên của một phòng hay khu vực xác định, cần xem xét đặc điểm của không gian cần đánh giá, hướng dòng khí cũng như tính toán tốc độ thông khí.

Hướng dòng khí có thể được đánh giá bằng hai cách:

- Định lượng: sử dụng áp kế để đo chênh lệch áp suất giữa các phòng

- Định tính: sử dụng ống tạo khói hoặc que hương. Căn cứ vào hướng luồng khói di chuyển để xác định hướng dòng khí (Hình 6). Lưu ý không sử dụng que hương tại các khu vực dễ cháy nổ, ví dụ nơi sử dụng oxy.

Hình 6: Một số cách xác định hướng của luồng không khí

2. Tốc độ thông khí:

Tốc độ thông khí được tính toán dựa trên vận tốc gió và diện tích khoảng mở nhỏ nhất của phòng/khu vực.

- Diện tích khoảng mở nhỏ nhất là diện tích nhỏ nhất thường được mở của cửa sổ hay cửa chính, ví dụ cửa mở rộng hoàn toàn (100%) hay chỉ mở một nửa (50%), được tính bằng công thức:

Diện tích mở (m2) = chiều cao lúc cửa mở x chiều rộng lúc cửa mở

- Tốc độ thông khí được tính bằng công thức sau:

- Số lần luân chuyển không khí mỗi giờ (ACH) áp dụng cho thông khí tự nhiên được tính theo công thức sau:

k = 0.65 khi có thông khí ngang phòng

k = 0.05 khi có thông khí một bên

Ví dụ cách tính ACH

• Bước 1. Tính thể tích phòng.

• Bước 2. Tính diện tích các cửa sổ đang mở.

• Bước 3. Đo vận tốc không khí bằng máy đo tốc độ gió (vaneometer) và tính vận tốc không khí trung bình của 3 vị trí (trên, giữa, dưới) của mỗi cửa sổ.

• Bước 4. Nhân tốc độ không khí trung bình với tổng diện tích các cửa sổ và số thời gian (3.600 giây/một giờ) để có lưu lượng dòng khí trung bình mỗi giờ.

• Bước 5. Xác định ACH của phòng ở thời điểm đo bằng cách chia lưu lượng dòng khí trung bình mỗi giờ cho thể tích của phòng.

Hình 7: Ví dụ về cách tính ACH của một buồng bệnh

V. Sắp xếp chỗ ngồi của nhân viên y tế và người bệnh phù hợp

- Trong việc sắp xếp, bố trí vị trí ngồi của NVYT và NB trong các phòng khám, tư vấn, thủ thuật hoặc cận lâm sàng cần xem xét xác định hướng gió và tốc độ luồng không khí khi quyết định sắp xếp chỗ ngồi NB và NVYT trong phòng theo nguyên tắc “Đảm bảo NVYT ở gần nguồn không khí sạch nhất”. Ví dụ xem Hình 7, Hình 8.

Hình 8: Sắp xếp vị trí của NVYT và NB lao trong các buồng khám, tư vấn

Hình 9: Gợi ý vị trí đặt giường bệnh và đứng thăm khám NB lao tại buồng bệnh

VI. Tổ chức thực hiện

- Lãnh đạo đơn vị (Giám đốc bệnh viện) chịu trách nhiệm đảm bảo chất lượng thông khí khi thiết kế, xây dựng và vận hành các tòa nhà trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh. Hàng năm triển khai việc kiểm tra, giám sát đánh giá hiệu quả thông khí định kỳ và kiểm tra, giám sát, đánh giá thông sau khi sửa chữa, cải tạo, xây dựng mới. Ban hành quy định/hướng dẫn thông khí áp dụng tại cơ sở. Tổ chức kiểm tra, giám sát tuân thủ các quy định/hướng dẫn về thông khí trong cơ sở. Phân công cán bộ chịu trách nhiệm quản lý hệ thống thông khí và đảm bảo cung cấp, duy trì thiết bị, phương tiện phục vụ thông khí tại đơn vị.

- Khoa KSNK có nhiệm vụ tư vấn, kiểm tra giám sát và đôn đốc việc thực hiện nghiêm ngặt quy định về thông khí trong các khu vực khám, chăm sóc, điều trị NB.

- Phòng Vật tư trang thiết bị Y tế chịu trách nhiệm lập kế hoạch, lựa chọn, lắp đặt và bảo trì các thiết bị thông khí phù hợp điều kiện của cơ sở khám bệnh, chữa bệnh; tham gia các khoá đào tạo quản lý, vận hành hệ thống thông khí và về đào tạo, tập huấn lại cho toàn thể nhân viên chuyên trách quản lý hệ thống thông khí; kiểm tra giám sát tuân thủ quy định thông khí. Khi thiết kế các cơ sở mới, cần phối hợp với các đơn vị liên quan đưa các yêu cầu về thông khí vào trong các yêu cầu kỹ thuật. Nếu sử dụng thông khí tự nhiên, cần xác định rõ hướng tòa nhà, vị trí, diện tích cửa sổ, cửa ra vào, các ô thoáng khí cần mở để đảm bảo đối lưu không.

- Phòng Kế hoạch tổng hợp có nhiệm vụ giám sát thực hiện, tiếp nhận và báo cáo xin ý kiến Ban lãnh đạo bệnh viện giải quyết các vướng mắc nảy sinh trong quá trình thực hiện Hướng dẫn này.

- Đơn vị an toàn lao động có trách nhiệm xây dựng, đôn đốc việc thực hiện đánh giá hàng năm nguy cơ rủi ro liên quan tới hệ thống thông khí và xây dựng kế hoạch ứng cứu khẩn cấp.

- Đơn vị sử dụng hệ thống thông khí chịu trách nhiệm đảm bảo tuân thủ các quy định thông khí tại khu vực được phân công quản lý.

PHẦN THỰC HÀNH

Thực hành xác định tình trạng thông khí trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh

Số tiết: 03

I. Mục tiêu:

1. Xác định được hướng di chuyển của luồng khí và tính được số luân chuyển không khí mỗi giờ (ACH) tại các khu vực trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

2. Thực hiện được việc cải thiện tình trạng thông khí tại một khu vực trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

II. Chuẩn bị:

1. Thiết bị, dụng cụ:

- Dụng cụ, thiết bị đo hướng gió đơn gian:

+ Que hương (nhang) hoặc

+ Dải giấy ăn kích thước 1 x 20 cm hoặc

+ Máy tạo khói.

- Máy đo tốc độ gió (phong tốc kế) loại điện tử hoặc loại cánh lật.

2. Nhân lực:

- Giảng viên: 01

- Trợ giảng: 01

- Số học viên: Số học viên của lớp đào tạo 20-30 học viên được chia thành 02 nhóm.

3. Tài liệu:

- Các slide hướng dẫn lại về cách tính ACH, cách đo tốc độ gió, hướng gió, cách tính thể tích các khu vực.

- Bảng in công thức tính ACH

- Bảng trống kích thước các khu vực cần tính ACH có in sẵn các dòng, cột của chiều dài, rộng, cao.

III. Tổ chức thực hành

- 0,5 giờ đầu tiên:

+ Toàn bộ lớp tập trung tại phòng học, giảng viên hướng dẫn lại cách tính ACH, cách đo tốc độ gió, hướng gió, cách tính thể tích các khu vực.

+ Đưa ra yêu cầu nhiệm vụ cho các nhóm học viên của buổi thực hành.

- 2,5 giờ tiếp theo:

+ Chia 2 nhóm. Giảng viên và trợ giảng mỗi người phụ trách một nhóm đến 1 phòng/khu vực trong bệnh viện để thực hành đo các thông tin theo yêu cầu thực hành.

+ Các học viên thực hành theo nhóm: Lần lượt thay đổi vai trò đo và ghi chép lại kết quả

+ Giảng viên quan sát thao tác của học viên và chỉnh sửa nếu chưa đúng.

+ Sau khi kết thúc việc đo đạc, cả nhóm tiến hành tính các chỉ số theo yêu cầu thực hành.

+ Báo cáo kết quả, giảng viên kiểm tra kết quả

+ Thảo luận về các giải pháp có thể làm thay đổi tình trạng thông khí tại khu vực thực hành (cụ thể làm tăng ACH)

+ Tiến hành thử nghiệm các biện pháp thay đổi như kết quả thảo luận và

thống nhất của nhóm như: mở cửa, cửa sổ, bật quạt, kê lại đồ đạc.

+ Đo lại kết quả thông khí sau các biện pháp thử nghiệm. So sánh với kết quả ban đầu.

+ Giảng viên giải đáp thắc mắc sau buổi thực hành.

IV. Chỉ tiêu tay nghề:

- Mỗi học viên trực tiếp đo và tính toán được ACH, tốc độ gió, hướng gió, thể tích các khu vực của một phòng hoặc một khu vực.

- Đánh giá chất lượng thao tác thực hành: đúng, đủ theo yêu cầu.

CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ

1. Nêu định nghĩa “Thông khí” trong cơ sở y tế?

A. Biện pháp sử dụng máy lọc không khí để loại bỏ hoàn toàn các vi sinh vật gây bệnh trong phòng.

B. Biện pháp đưa không khí từ bên ngoài vào trong một tòa nhà hoặc căn phòng và phân phối không khí trong tòa nhà hoặc căn phòng đó

C. Quá trình làm lạnh không khí trong phòng bằng hệ thống điều hòa nhằm duy trì nhiệt độ ổn định.

D. Hệ thống sử dụng tia UV để diệt vi khuẩn trong không khí và trên bề mặt trong phòng kín.

Đáp án: B

2. Mục đích của hệ thống thông khí trong cơ sở y tế là gì?

A. Duy trì nhiệt độ và độ ẩm ổn định nhằm tạo sự thoải mái cho nhân viên y tế và người bệnh

B. Tạo áp suất không khí phù hợp để kiểm soát hướng đi của luồng không khí giữa các khu vực trong cơ sở

C. Cung cấp không khí sạch cho hô hấp bằng cách pha loãng và loại bỏ các tác nhân gây ô nhiễm trong không khí bên trong tòa nhà

D. Loại bỏ bụi và vi sinh vật trong không khí bằng các thiết bị điều hòa và lọc không khí chuyên dụng

Đáp án: C

3. Cần kiểm soát những yếu tố nào dưới đây để đảm bảo chất lượng thông khí?

A. Tốc độ thông khí

B. Hướng luồng (dòng) khí

C. Phân phối luồng (dòng) khí

D. Số luân chuyển không khí mỗi giờ

Đáp án: A, B, C, D

4. Nội dung nào dưới đây thể hiện đúng nguyên tắc giám sát tốc độ thông khí trong cơ sở y tế?

A. Giám sát số lượng và chất lượng không khí sạch ngoài trời được cung cấp vào không gian của các khu vực thăm khám, điều trị theo tiêu chuẩn được quy định

B. Kiểm soát luồng không khí sạch từ ngoài trời phải được đưa đến từng khu vực thăm khám, điều trị một cách hiệu quả

C. Duy trì không khí lưu thông theo chiều từ khu vực sạch đến khu vực kém sạch hơn

D. Đảm bảo duy trì số lần luân chuyển khí (ACH) tại khu vực thăm khám, điều trị (phòng khám, phòng điều trị, khu vực chờ, khu vực xét nghiệm, nhà vệ sinh, khu vực công cộng) theo tiêu chuẩn được quy định

Đáp án: A, D

5. Nội dung nào dưới đây thể hiện đúng nguyên tắc giám sát hướng luồng

(dòng) khí trong cơ sở y tế?

A. Duy trì không khí lưu thông theo chiều từ khu vực sạch đến khu vực kém sạch hơn

B. Luồng không khí từ phòng bệnh cách ly người nhiễm phải đảm bảo tác nhân gây bệnh đường hô hấp thoát ra bên ngoài được kiểm soát và không có nguy cơ phát tán, lây nhiễm cho mọi người và cộng đồng

C. Kiểm soát luồng không khí sạch từ ngoài trời phải được đưa đến từng khu vực thăm khám, điều trị một cách hiệu quả

D. Giám sát số lượng và chất lượng không khí sạch ngoài trời được cung cấp vào không gian của các khu vực thăm khám, điều trị theo tiêu chuẩn được quy định

Đáp án: A, B

6. Hãy ghép nối các nguyên tắc thông khí ở cột A với các nội dung miêu tả tương ứng ở cột B?

Đáp án:

1 & b (Tốc độ thông khí: Giám sát số lượng và chất lượng không khí sạch ngoài trời cấp vào các khu vực thăm khám, điều trị; đồng thời duy trì số lần luân chuyển không khí tại các khu vực này đạt các tiêu chuẩn quy định)

2 & c (Hướng luồng khí: Duy trì luồng không khí lưu thông theo chiều từ khu vực sạch đến khu vực kém sạch hơn. Đảm bảo luồng không khí từ phòng cách ly không phát tán tác nhân gây bệnh đường hô hấp ra môi trường)

3 & a (Phân phối luồng khí: Đảm bảo không khí sạch được phân phối hiệu quả tới từng khu vực thăm khám, điều trị; tránh bị nhiễm bẩn trong quá trình đưa không khí vào. Không khí thải ra môi trường phải được giám sát và xử lý an toàn)

7. Tiêu chuẩn thông khí tự nhiên nào dưới đây phù hợp với buồng cách ly người bệnh nghi ngờ hoặc xác định bệnh lao nhằm phòng ngừa lây truyền qua không khí?

A. Số luân chuyển không khí/giờ ≥ 12 ACH với buồng cách ly mới được cải tạo, xây mới và ≥ 6 ACH đối với buồng cách ly đã xây từ trước

B. Số luân chuyển không khí/giờ ≥ 12 ACH với mọi buồng cách ly

C. Số luân chuyển không khí/giờ ≥ 6 ACH với mọi buồng cách ly

D. Số luân chuyển không khí/giờ ≥ 4 ACH với mọi buồng cách ly

Đáp án: B

8. Hãy ghép nối các hình thức thông khí ở cột A với các nội dung miêu tả tương ứng ở cột B?

Đáp án:

1 & c (Thông khí tự nhiên: Sử dụng các lực tự nhiên (áp lực gió, áp lực nhiệt) để tăng cường lưu thông không khí ngoài trời vào và đẩy không khí bên trong ra khỏi tòa nhà, và phân phối khí xung quanh một không gian thông qua các khoảng hờ như của sổ, cửa ra vào, ô thông gió, v.v.)

2 & a (Thông khí cơ học: Là phương pháp thông khí có kiểm soát để đưa không khí ngoài trời vào bên trong và phân phối không khí tươi đó đến các khu vực khác nhau của tòa nhà)

3 & b (Thông khí phối hợp: Sử dụng phối hợp thông khí tự nhiên và thông khí cơ học)

9. Các yếu tố nào dưới đây ảnh hưởng đến chất lượng không khí trong một tòa nhà?

A. Nguồn phát sinh ra các vi sinh vật gây bệnh có thể lây truyền qua không khí bay hơi

B. Thiết bị tạo nhiệt bằng cách đốt cháy nguyên liệu như bếp, lò sưởi.

C. Các vật dụng tẩy rửa, sơn, thuốc diệt côn trùng, chất hữu cơ có thể

D. Vật liệu xây dựng như sợi A-mi-ăng, khí thải hóa học từ các sản phẩm gỗ ép, nấm mốc, vảy da của vật nuôi.

Đáp án: A, B, C, D.

10. Các yếu tố nào dưới đây ảnh hưởng tới hiệu quả của thông khí trong một tòa nhà?

A. Chất lượng không khí của khu vực xung quanh

B. Hướng gió và tốc độ gió

C. Độ ẩm và lượng mưa

D. Cách nhiệt cho mái, tường nhà

Đáp án: A, B, C, D

VỆ SINH MÔI TRƯỜNG VÀ QUẢN LÝ CHẤT THẢI
TRONG PHÒNG NGỪA VÀ KIỂM SOÁT LÂY NHIỄM LAO

MỤC TIÊU: Sau khi hoàn tất bài học, học viên có khả năng:

1. Trình bày và phân tích được quy trình vệ sinh môi trường bề mặt và quản lý chất thải trong các khu vực có chăm sóc, điều trị, xét nghiệm người bệnh lao trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

2. Liệt kê và giải thích được tác động của các loại hoá chất sử dụng trong vệ sinh môi trường bề mặt, chọn lựa, pha đúng nồng độ hiệu quả một số loại hoá chất vệ sinh môi trường.

3. Trình bày và phân tích được tác động của đèn cực tím và cách sử dụng trong vệ sinh môi trường bề mặt, khử khuẩn không khí.

4. Trình bày cách thức vệ sinh, bảo dưỡng đèn cực tím để đảm bảo hiệu quả diệt khuẩn.

NỘI DUNG:

I. Các khái niệm vệ sinh môi trường bề mặt, không khí

Môi trường trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh (gọi tắt là môi trường bệnh viện) bao gồm các yếu tố tự nhiên và yếu tố vật chất nhân tạo bao quanh con người, có ảnh hưởng tới đời sống, hoạt động của nhân viên y tế (NVYT), người bệnh (NB), người nhà NB, tác động đến đời sống và phát triển của con người, thiên nhiên. Môi trường bệnh viện (MTBV) được chia thành các loại: (1) Môi trường bề mặt: Các bề mặt, đặc biệt là bề mặt xung quanh NB như sàn nhà, tường, trần nhà, trang thiết bị chăm sóc NB; (2) Môi trường không khí bao gồm khí lưu thông trong bệnh viện (BV); (3) Môi trường nước, bao gồm nguồn nước sử dụng trong chăm sóc, điều trị và sinh hoạt.

Môi trường bề mặt (Các bề mặt xung quanh NB như sàn nhà, tường, trần nhà, trang thiết bị chăm sóc NB) bị ô nhiễm là nguyên nhân quan trọng dẫn đến sự lan truyền mầm bệnh gây ra các vụ dịch trong các cơ sở KBCB, bao gồm cả trong lây nhiễm bệnh Lao. Vi sinh vật (VSV) gây ô nhiễm môi trường bề mặt thường gặp như Clostridium difficile, Enterococci kháng vancomycin, Staphylococcus aureus (S. aureus) kháng methicillin (MRSA), Acinetobacter baumannii (A. baumannii), Pseudomonas aeruginosa (P. aerusinosa), norovirus. Nguyên nhân chính dẫn đến ô nhiễm môi trường bề mặt là do phát tán VSV gây bệnh từ NB, NVYT nhiễm khuẩn hoặc mang VSV định cư vào môi trường qua các hoạt động chăm sóc, điều trị. Vệ sinh, khử khuẩn môi trường bề mặt thích hợp góp phần giúp giảm NKBV và kiểm soát các vụ dịch có thể xảy ra trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

Môi trường không khí bao gồm khí lưu thông trong bệnh viện (BV); trong phần lớn cơ sở KBCB sử dụng không khí tự nhiên và cơ học từ các hệ thống quạt hút, quạt thổi hoặc thông khí hỗn hợp. Hiện nay việc sử dụng thông khí hỗn hợp ngày càng nhiều với các kỹ thuật ứng dụng quạt hút, thổi có chu kỳ và kiểm soát luồng khí sạch, bẩn, hệ thống thông khí sử dụng máy lạnh đi kèm với các kỹ thuật xử lý không khí bằng, hệ thống phin lọc có hiệu quả lọc cao, tia cực tím (UVC), công nghệ NANO,… là một thách thức cho các nhà quản lý, KSNK.

Sơ đồ 2: Chu trình lây truyền bệnh

II. Hướng dẫn vệ sinh môi trường bề mặt trong phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao

1. Vệ sinh môi trường trong phòng và kiểm soát lây nhiễm lao

Nguyên tắc:

- Góp phần cắt đứt đường lây lan nguồn bệnh qua các môi trường này trong các cơ sở KBCB, giảm nguy cơ NKBV nói chung,

- Là một hoạt động quan trọng bắt buộc các cơ sở khám chữa bệnh lao đều phải thực hiện nghiêm ngặt bao gồm xây dựng các quy định, quy trình và giám sát việc thực hiện quy trình này.

- Phải triển khai huấn luyện, đào tạo và giáo dục cho NVYT, NB, thân nhân và khách thăm tuân thủ các quy định, quy trình VSMT bề mặt và không khí trong cơ sở KBCB,

- Thường xuyên chủ động thực hiện kiểm tra, đánh giá nguy cơ lây nhiễm và đề ra các biện pháp khắc phục kịp thời.

- Nhân viên VSMT cần được tham gia các khoa đào tạo và cấp chứng nhận tham gia đào tạo về VSMT các cơ sở có khám và điều trị bệnh lao.

- Cung cấp đầy đủ phương tiện, vật tư tiêu hao, hoá chất trong vệ sinh môi trường chăm sóc điều trị người bệnh lao.

2. Phân vùng môi trường bề mặt và các quy định về vệ sinh môi trường

- Môi trường bề mặt chính là những nơi diễn ra mọi hoạt động hàng ngày trong bệnh viện như sàn nhà, tường, trần nhà, cửa sổ, cửa ra vào, dụng cụ, trang thiết bị sử dụng trong bệnh viện. Những môi trường bề mặt này thường có nhiều VSV hiện diện và việc làm sạch thường xuyên sẽ giúp loại bỏ các VSV này.

- Phân vùng môi trường bề mặt trong các cơ sở KBCB theo 3 loại:

Phân loại theo mức độ ô nhiễm:

+ Khu vực yêu cầu vô khuẩn cao (ký hiệu màu trắng): Khu vực chăm sóc, điều trị trực tiếp NB trong tình trạng nặng hoặc rối loạn đáp ứng miễn dịch nghi ngờ có lây nhiễm lao (ví dụ: NB ung thư, suy giảm miễn dịch, HIV, ghép tủy, NB đang được điều trị liệu pháp hóa 7 học/tia xạ, trẻ sơ sinh non tháng bệnh lý tại các đơn vị Hồi sức sơ sinh, NB bỏng, NB phẫu thuật), bề mặt khu phẫu thuật, nhà đẻ, buồng can thiệp mạch, khu đóng gói lưu giữ dụng cụ tiệt khuẩn, khu pha chế dịch. Tuỳ theo mức độ và khu vực thực tế cần phải làm sạch bằng hóa chất tẩy rửa và khử khuẩn mức độ trung bình hoặc thấp.

+ Khu vực có nguy cơ ô nhiễm cao (ký hiệu màu đỏ): Khu vực có người bệnh lao đang dương tính, người bệnh lao nằm tại HSTC của bệnh viện lao và bệnh phổi, người bệnh và NVYT có nguy cơ bị phơi nhiễm với lượng lớn máu hoặc các dịch cơ thể khác (ví dụ: khu vực lọc máu, đơn vị chăm sóc tích cực, nhà vệ sinh) hoặc khu vực tiếp nhận, cách ly NB mắc các bệnh truyền nhiễm có khả năng gây dịch khác (ví dụ khu cách ly NB cúm, SARS, sởi v.v). Bề mặt tại khu vực này cần được làm sạch bằng hóa chất tẩy rửa và khử khuẩn mức độ trung bình hoặc thấp.

+ Khu vực có nguy cơ ô nhiễm trung bình (ký hiệu màu vàng): Ngoại trừ buồng bệnh, nhà vệ sinh, nơi lưu giữ chất ô nhiễm thuộc khu vực có nguy cơ ô nhiễm cao đã trình bày ở trên, tất cả các buồng bệnh, buồng thủ thuật, nhà vệ sinh, nơi lưu giữ đồ bẩn của các đơn vị còn lại trong BV thuộc khu vực có nguy cơ ô nhiễm trung bình. Bề mặt tại khu vực này cần được làm sạch bằng hóa chất tẩy rửa.

+ Khu vực có nguy cơ ô nhiễm thấp (ký hiệu màu xanh): Bề mặt và/hoặc thiết bị không phơi nhiễm với máu/dịch cơ thể (buồng hành chính, buồng chờ của NB không nghi ngờ nhiễm lao, buồng nhân viên, buồng họp v.v), buồng bệnh nhân lao đã được điều trị đủ theo phác đồ và được coi như đã điều trị khỏi. Bề mặt tại khu vực này chỉ cần làm sạch bằng hóa chất tẩy rửa.

Phân loại theo mức độ/khả năng tiếp xúc với bề mặt:

- Bề mặt tiếp xúc thường xuyên (điểm=3): Bề mặt có tần suất tiếp xúc cao, đặc biệt là tiếp xúc với bàn tay (ví dụ: núm cửa, nút bấm cầu thang máy, điện thoại, nút nhấn chuông, thành giường, công tắc bật/tắt đèn, bàn phím, thiết bị y tế như máy chạy thận, thiết bị theo dõi chỉ số sinh tồn, tường, giường bệnh, bàn đêm v.v). Sàn nhà, bồn rửa tay, bồn vệ sinh cũng thuộc nhóm này. Những bề mặt thuộc nhóm này cần được làm sạch ít nhất 1 lần/ngày và khi có dây bẩn với các khu vực chăm sóc, điều trị thông thường và 2 lần/ngày và khi có dây bẩn với bề mặt tại khu vực có nguy cơ ô nhiễm cao (cấp cứu, hồi sức tích cực, hậu phẫu v.v).

- Bề mặt ít tiếp xúc (điểm=1): Bề mặt có tần suất tiếp xúc với bàn tay thấp (ví dụ: tường, trần, gương, khuôn cửa, rèm cửa, v.v…). Những bề mặt thuộc nhóm này cần làm sạch định kỳ (không yêu cầu làm sạch hằng ngày, thường làm sạch hằng tuần hoặc tháng 2 lần) và khi có dây bẩn hoặc dịch/chất lỏng tràn ra bề mặt hoặc khi NB ra viện.

Thực hành vệ sinh môi trường bề mặt: là một thực hành quan trọng, nhân viên vệ sinh phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định và hướng dẫn của Bộ Y tế về hóa chất, phương tiện, tần xuất lau vệ sinh, quy trình thực hiện kỹ thuật, đào tạo và giám sát thực hiện vệ sinh môi bề mặt trong các cơ sở y tế.

3. Áp dụng vệ sinh môi trường bề mặt, máy móc qua các quy trình thực hành

Quy trình vệ sinh bề mặt và máy móc trong kiểm soát lây nhiễm lao, quy trình này áp dụng cho tất cả những khu vực có người bệnh nghi ngờ hoặc đã xác định bệnh lao

3.1. Quy trình vệ sinh môi trường bề mặt

a. Chuẩn bị phương tiện làm sạch

* Phương tiện vệ sinh:

- Sử dụng tải/giẻ lau ẩm, sạch và xô, thùng sạch để chứa hóa chất lau khi bắt đầu thực hiện quá trình lau. Tốt nhất sử dụng loại giẻ lau sử dụng một lần có hoặc không tẩm hóa chất làm sạch, khử khuẩn.

- Các phương tiện bảo đảm hoạt động tốt và sử dụng riêng cho khu vực yêu cầu vô khuẩn cao, khu vệ sinh và khu cách ly bệnh nhân lao kháng thuốc, BK dương tính, Khu HSTC, Khu phẫu thuật, khu hành chính.

* Hóa chất làm sạch, khử khuẩn:

- Hóa chất tẩy rửa: Thường là xà phòng hoặc các hóa chất tẩy rửa khác, sử dụng để làm sạch các bề mặt thông thường ít tiếp xúc tại khu vực có nguy cơ ô nhiễm trung bình hoặc thấp.

- Hóa chất khử khuẩn: Khử khuẩn (và làm sạch với các hóa chất hỗn hợp) bề mặt dụng cụ/thiết bị y tế, bề mặt thông thường tiếp xúc thường xuyên, bề mặt ít tiếp xúc tại khu vực yêu cầu vô khuẩn cao hoặc khu vực có nguy cơ ô nhiễm cao. Các hóa chất khử khuẩn sử dụng trong cơ sở KBCB phải được cấp phép lưu hành theo qui định của Bộ Y tế.

- Phương tiện lưu giữ hóa chất: Sử dụng loại hộp/can chứa hóa chất khử khuẩn/làm sạch dùng một lần. Không bổ sung tiếp hóa chất vào can/hộp đã sử dụng hết hoặc đang sử dụng. Nên có các kệ, tủ để hoá chất VSMT và máy móc, Hoá chất được sắp xếp theo nguyên tắc 5S.

- Thường xuyên được kiểm tra hạn sử dụng còn không, tính nguyên vẹn của dụng cụ lưu chứa.

b. Trình tự làm sạch: Làm sạch từ khu vực ít ô nhiễm tới khu vực ô nhiễm nhiều nhất, từ bề mặt ít tiếp xúc tới bề mặt tiếp xúc thường xuyên, từ bề mặt cao tới bề mặt thấp và từ trong ra ngoài.

c. Kỹ thuật làm sạch:

- Loại bỏ chất thải, bụi, mảnh vụn, chất bẩn nhìn thấy bằng mắt thường trước khi làm sạch/khử khuẩn. Sử dụng cây gom chất thải. Không thu gom chất thải sắc nhọn bằng tay trần, loại bỏ chất thải sắc nhọn vào thùng kháng thủng, thông báo ngay tới người quản lý khi bị tổn thương do vật sắc nhọn.

- Giảm thiểu khuyếch tán bụi hoặc chất ô nhiễm khác trong quá trình lau: Không dùng chổi trong khu bệnh phòng, khu văn phòng, không bật quạt trong khi gom chất thải, bụi, bẩn trước khi lau, không giũ, lắc tải/giẻ khi lau.

- Sử dụng loại khăn/tải lau dùng một lần. Nếu dùng nhiều lần thì phải giặt lại khăn/tải lau thường xuyên. Không nhúng khăn/giẻ bẩn vào dung dịch làm sạch/khử khuẩn. Sử dụng khan/tải lau riêng cho từng khu vực và cho từng giường bệnh.

- Thay dung dịch làm sạch/khử khuẩn theo khuyến cáo của nhà sản xuất, tăng tần suất thay dung dịch tại khu vực có nguy cơ ô nhiễm cao; khi nhìn thấy đục, chất bẩn và ngay sau khi làm sạch máu/dịch cơ thể tràn trên bề mặt.

d. Tần suất làm sạch

- Tần suất khử khuẩn bề mặt tiếp xúc thường xuyên cao hơn bề mặt ít tiếp xúc. Những bề mặt thuộc loại này cần được làm sạch ít nhất 1 lần/ngày với các khu vực chăm sóc, điều trị thông thường và 2 lần/ngày với bề mặt tại khu vực yêu cầu vô khuẩn hoặc khu vực có nguy cơ ô nhiễm cao.

- Tần suất làm sạch/khử khuẩn có thể cao hơn nếu mức độ quá tải NB cao và ở cơ sở KBCB đòi hỏi mức độ sạch cao, đặc biệt là với những bề mặt có tần suất tiếp xúc cao.

- Làm sạch ngay khi có yêu cầu: khi các bề mặt bị đổ, vương các dịch/chất lỏng tràn ra bề mặt.

3.2. Quy trình vệ sinh môi trường bề mặt máy móc/phương tiện làm việc

a. Nguyên tắc thực hiện

- Có lịch, quy định, quy trình vệ sinh máy móc sử dụng tại các khoa phòng trong bệnh viện

- Nhân viên thực hiện phải được tập huấn các quy định, quy trình, kỹ thuật thành thạo trước khi thực hiện

- Cung cấp đầy đủ phương tiện, vật tư tiêu hao, hoá chất để đảm bảo thực hiện đúng, an toàn và hiệu quả

- Khi thực hiện phải mang đầy đủ phương tiện phòng hộ cá nhân.

- Làm sạch, vệ sinh khử khuẩn theo chiều từ sạch đến bẩn, từ trên xuống dưới, từ trong ra ngoài.

- Sử dụng loại khăn lau dùng một lần. Nếu dùng nhiều lần thì phải giặt lại khăn lau thường xuyên. Không nhúng khăn bẩn vào dung dịch làm sạch/khử khuẩn. Sau khi làm vệ sinh, khăn lau cần được giặt sạch, làm khô trước khi lưu trữ và sử dụng.

- Xử dụng đúng loại, đúng nồng độ hóa chất làm sạch và khử khuẩn không ăn mòn và gây rỉ sét máy móc theo khuyến cáo của nhà sản xuất và theo quy định của Bộ Y Tế.

Chú ý:

- Trước khi thực hiện vệ sinh cần rút hết các nguồn điện ra, trong trường hợp bệnh nhân dang sử dụng máy thì phải hỏi ý kiến bác sĩ hoặc chỉ lau những nơi không tiếp xúc với nguồn điện.

- Tuân thể quy định vệ sinh tối thiểu 1 ngày 1 lần, sau mỗi lần sử dụng và khi có yêu cầu/ khi cần (BN chuyển giường, khoa, tử vong hoặc dính nhiều máu, dịch…).

- Không làm vệ sinh khử khuẩn máy móc khi có NVYT đang thực hiện kỹ thuật thăm khám và điều trị.

b. Chuẩn bị phương tiện/thiết bị:

Xe chuyên dụng đựng phương tiện vệ sinh: 3 xô:1 xô đựng hóa chất tẩy rửa, 1 xô đựng hóa chất khử khuẩn, 1 xô đựng nước sạch

- Biển cảnh báo

- Khăn lau chuyên dụng dùng một lần hoặc nhiều lần, thấm hút tốt (đủ để thay sau khi kết thúc từng phòng, từng khu vực).

- Phương tiện PHCN: Tạp dề, kính bảo hộ, găng tay cao su dài, khẩu trang y tế, găng tay y tế lau vùng sạch.

- Vật tư:

+ Dung dịch khử khuẩn bề mặt có chứa Clo hoạt tính 0,1% hoặc các hóa chất khử khuẩn tương đương khác được Bộ Y tế cấp phép cho vệ sinh bề mặt.

+ Bao đựng chất thải, giẻ lau phát sinh trong quá trình vệ sinh, khử khuẩn

+ Chai dung dịch sát khuẩn tay nhanh.

c. Các bước thực hiện:

- Chuẩn bị phương tiện, dụng cụ, vật tư, phương tiện PHCN, hoá chất:

+ Đẩy xe để dụng cụ vệ sinh, máy móc đến vị trí làm việc.

+ Mang phương tiện PHCN: VST thường quy, mang khẩu trang, ặc áo choàng, đeo kính/ tấm chắn. (nếu cần), găng tay vệ sinh.

+ Chuẩn bị dụng cụ, lắp ráp, kiểm tra.

+ Pha hoá chất các loại (xem Mục 3, Phần III).

- Kỹ thuật lau:

+  Dùng khăn lau sạch gấp thành các bề mặt nhỏ cho tiện sử dụng sau đó thấm nước sạch, lau theo đường zíc zắc.

+  Lau từ trong ra ngoài, từ trên xuống dưới, từ vùng sạch sang bẩn, tránh đè lên vùng đã lau rồi, thay đổi mặt khăn cho các bề mặt khác nhau cùng máy móc (nếu bẩn thay khăn khác).

+ Lau từ khu vực sạch đến bẩn.

Ví dụ: lau máy móc sau khi sử dụng cho nguời bệnh lao/người mắc bệnh truyền nhiễm.

+ Rút ổ điện nếu có.

+ Khăn sạch nhúng nước ẩm, lau ẩm bề mặt cho sạch bụi và thu dọn chất bẩn nếu có.

+ Xịt hóa chất vào khăn hoặc nhúng khăn vào xô hóa chất, vắt khăn để có độ ẩm vừa phải, không xịt hóa chất lên bề mặt máy móc (đặc biệt các máy móc có linh kiện điện tử dễ hỏng do ẩm) và lau lần 1 để khô đủ thời gian tiêu diệt mầm bệnh (thời gin tuỳ thuộc loại hoá chất sử dụng).

+ Lau sạch bề mặt lại lần 2 bằng khăn và nước sạch.

+ Để khô, treo biển báo máy đã được làm sạch, khử khuẩn lúc mấy giờ, ngày và người làm (phụ lục biển báo hoặc dán tem).

- Thu dọn chất thải, dụng cụ về nơi qui định.

- Thu dọn biển cảnh báo khi các bề mặt khô.

- Tháo phương tiện PHCN.

- Vệ sinh tay thường quy với xà phòng và nước.

- Ghi vào hồ sơ/bảng kiểm công việc hàng ngày đã hoàn thành.

III. Hướng dẫn sử dụng một số hóa chất làm sạch khử khuẩn bề mặt

1. Mô tả về hóa chất khử khuẩn bề mặt

Hiện nay có nhiều loại chất khử khuẩn được sử dụng tại các cơ sở y tế như cồn, các loại hợp chất chlorine, hydrogen peroxide, hợp chất ammonium bậc 4 và những hợp chất được tạo ra do kết hợp giữa các chất khử khuẩn kể trên. Các hóa chất khử khuẩn không thể sử dụng thay thế cho nhau.

2.1. Nội dung ghi tên nhãn hoá chất

- Người sử dụng hoá chất cần được cung cấp đầy đủ thông tin về những hóahoá chất đang sử dụng để lựa chọn chất khử khuẩn thích hợp và sử dụng chúng theo cách hiệu quả nhất, bao gồm:

+ Tên thương mại của hoá chất, hàm lượng hoạt chất, dạng trình bày, thành phần, tính năng tác dụng và độc lực của hoá chất.

+ Hướng dẫn sử dụng.

+ Những biện pháp an toàn vận chuyển trong và sau khi sử dụng. Cách bảo quản hóa chất

+ Số đăng ký, tên và địa chỉ của cơ sở sản xuất, đơn vị cung ứng, dung tích hoặc khối lượng tịnh.

+ Ngày sản xuất, đóng gói và thời hạn sử dụng.

2.2. Một số nguyên tắc lựa chọn hoá chất khử khuẩn

- Hoá chất khử khuẩn phải đảm bảo nguyên tắc sau:

+ Phổ kháng khuẩn rộng, tác dụng nhanh.

+ Không bị ảnh hưởng bởi các chất như chất hữu cơ, xà phòng, chất tẩy rửa hoặc các hoá chất khác.

+ Không gây độc cho NB, NVYT và môi trường.

+ Không ảnh hưởng lên các dụng cụ y khoa bằng kim loại cũng như các vật dụng bằng vải, cao su, chất dẻo khác.

+ Phải có hiệu quả lâu dài trên các bề mặt được xử lý: để lại một lớp màng tráng chống vi khuẩn (Antimicrobial film) trên bề mặt dụng cụ sau khi xử lý.

+ Dễ sử dụng, mùi vị phải dễ chịu, hoặc không mùi. Rẻ tiền.

+ Phải hoà tan dễ dàng trong nước và ổn định khi pha loãng. Phải có tác dụng làm sạch.

- Một số quy định sử dụng hoá chất khử khuẩn:

+ Sử dụng loại hoá chất khử khuẩn phù hợp với mục đích sử dụng, đúng chỉ định. Sử dụng hoá chất khử khuẩn theo định mức cụ thể từng chuyên khoa.

+ Sử dụng loại hoá chất khử khuẩn tuỳ mức độ khử khuẩn

+ NVYT khi sử dụng chất khử khuẩn cần mang đầy đủ các phương tiện phòng hộ cần thiết (mũ, khẩu trang, găng tay), khu vực khử khuẩn, tiệt khuẩn cần được thông khí tốt. Các bệnh về da có thể gặp ở NVYT khi tiếp xúc với một số chất khử khuẩn như: chlorine, amonium bậc 4.

+ Nồng độ của hoá chất: Khi thay đổi nồng độ của hoá chất thì tác dụng khử khuẩn cũng thay đổi, nồng độ càng cao thì tác dụng càng mạnh.

+ Thời gian tiếp xúc: có liên quan mật thiết với nồng độ của hoá chất. Ở một nồng độ nhất định, thời gian tiếp xúc càng lâu thì tác dụng càng nhiều, với nồng độ khác nhau thời gian tiếp xúc càng ngắn hơn với nồng độ cao. Thí dụ về hiệu lực của việc clo hoá nước với thời gian tiếp xúc và nồng độ clo khác nhau.

2. Đặc điểm một số loại hóa chất khử khuẩn

2.1. Hóa chất khử khuẩn: Chlorine và hợp chất chlorine

2.1.1.  Đặc điểm chung

Hypochlorites là chất khử khuẩn được sử dụng phổ biến nhất trong các cơ sở y tế. Loại hoá chất này tồn tại ở hai dạng: dạng lỏng (sodium hypochlorite hay Javel) hoặc dạng rắn (calcium hypochlorites, sodium dichloroisocyanurate).

- Các chất khử khuẩn chlorine có phổ kháng khuẩn rộng, diệt khuẩn nhanh, giá thành thấp. Tuy nhiên, việc sử dụng hoá chất này trong bệnh viện bị hạn chế vì 3 lý do:

+ Ăn mòn các dụng cụ, vật dụng y tế khi tiếp xúc

+ Hoạt tính diệt khuẩn giảm hoặc mất khi có mặt các chất hữu cơ

+ Dung dịch hypochlorite khi dùng kết hợp với dung dịch formaldehyde sẽ xảy ra phản ứng tương tác, tạo ra chloromethyl có khả năng gây ung thư.

Hoạt tính diệt khuẩn của chlorine được tạo thành chủ yếu do có hypochlorous acid ở dạng không phân ly (HOCl). Trong điều kiện môi trường pH kiềm sẽ thúc đẩy sự phân ly của hypochlorous acid, do vậy làm giảm hoạt tính diệt khuẩn của chlorine.

2.1.2. Cơ chế tác dụng

Hợp chất chlorine làm ức chế phản ứng tạo ra enzyme cần thiết tham gia vào quá trình chuyển hoá trong tế bào vi khuẩn, làm thay đổi bản chất protein và bất hoạt các acid nucleic của vi khuẩn.

2.1.3. Hướng dẫn sử dụng

Dung dịch pha loãng từ 1/10 đến 1/100 của dung dịch sodium hypochlorite 5,25% được sử dụng để khử khuẩn các bề mặt thông thường (sàn nhà, tường, trần nhà, mặt bàn xét nghiệm...). Sodium hypochlorite còn được sử dụng trong giặt khử khuẩn đồ vải y tế, xử lý chất thải y tế, khử khuẩn các dụng cụ nha khoa, máy chạy thận nhân tạo, nước pha dịch lọc và những dụng cụ sử dụng trong thuỷ liệu pháp. Chlorine được sử dụng phổ biến trong khử khuẩn nước.

Hoạt tính diệt khuẩn của dung dịch Sodium hypochlorite bị giảm hoặc mất hoạt tính khi có mặt các chất hữu cơ. Do vậy, bề mặt dây nhiều máu, mủ cần được lau sạch trước khi khử khuẩn. Trong quá trình khử khuẩn, NVYT phải mang đầy đủ các phương tiện PHCN.

Bảng 6. Hướng dẫn nồng độ Chlorine phân theo mức độ ô nhiễm

- Một số lưu ý khi dùng Chlorine:

+ Tránh sờ tay lên mắt. Nếu clo vào mắt, ngay lập tức phải rửa với nước sạch ít nhất 15 phút và sau đó đi khám.

+ Chlorine không được sử dụng chung hoặc trộn với chất tẩy rửa khác, vì nó sẽ làm giảm hiệu quả và là nguyên nhân của sự phản tác dụng của hóa chất.

+ Chlorine nguyên chất không bị pha loãng sẽ giải phóng ra khí độc khi nó tiếp xúc với ánh sáng và phải chứa ở nơi có nhiệt độ lạnh và đặt trong nhà kho tránh tầm với của trẻ em.

+ Sodium hypochlorite sẽ bị mất tác dụng với thời gian, để đảm bảo hiệu quả của sản phẩm, sử dụng clo mới mua và tránh để quá lâu. Dung dịch clo phải được pha mỗi ngày, có dán tên, ngày sử dụng và không sử dụng khi đã pha quá 24 giờ và phải đổ đi.

+ Đậy kín dung dịch clo sau khi đã pha, tránh ánh sáng, để trong thùng tối (nếu có thể) và để xa tầm tay của trẻ em.

* Nếu hoạt chất clo dạng lỏng

Clo trong thuốc tẩy dạng lỏng có các nồng độ khác nhau. Có thể dùng nồng độ nào để tạo dung dịch clo loãng theo công thức sau:

[% clo trong thuốc tẩy dạng lỏng/% clo mong muốn] − 1 = Tổng phần nước cho một phần thuốc tẩy

+ VD để pha dung dịch clo 0.5% từ thuốc tẩy 3.5%

[3.5%/0.5%] − 1 = 7 − 1 = 6 phần nước cho 1 phần thuốc tẩy

Do đó, bạn phải cho 1 phần thuốc tẩy 3.5% vào 6 phần nước để có dung dịch clo 0.5%.

* Nếu hoạt chất clo dạng bột

Nếu sử dụng thuốc tẩy dạng bột hãy tính lượng thuốc tẩy sẽ được pha trong một lít nước bằng cách sử dụng công thức sau:

[%clo mong muốn/%clo trong bột clo] × 1000 = Số gam bột thuốc tẩy trong một lít.

+ VD để pha dung dịch clo 0.5% từ bột hypochlorite can-xi (thuốc tẩy) chứa 35% clo hoạt tính [0.5%/35%] × 1000 = 0.0143 × 1000 = 14.3

Do vậy, cần hoà tan 14.3gam bột hypochlorite can-xi (thuốc tẩy) trong mỗi lít nước để có dung dịch clo 0.5%

2.2. Hợp chất Ammonium bậc 4

2.2.1. Đặc điểm chung

Hợp chất Ammonium bậc 4 có khả năng diệt nấm, vi khuẩn, lipophilics virus nhưng không có khả năng diệt bào tử. Hiệu quả diệt vi khuẩn lao của hợp chất này rất thấp. Những hợp chất bậc 4 có khả năng làm sạch rất tốt. Như với một vài hoá chất khử khuẩn khác (phenolic, iodophor), vi khuẩn gram âm có thể tồn tại, phát triển trong dung dịch này.

Các amonium bậc 4 được sử dụng phổ biến gồm: alkyl dimethyl benzyl ammonium chloride, alkyl didecyl dimethyl ammonium chloride và  dialkyl dimethyl benzyl ammonium chloride. Gần đây có một số ammonium bậc 4 mới (VD didecyl dimethyl ammonium chloride). Những hợp chất này phát huy tác dụng khử khuẩn ngay cả trong môi trường nước cứng và dung nạp tốt với những anion lắng đọng.

2.2.2. Cơ chế tác dụng

Các hợp chất ammonium bậc 4 làm bất hoạt các enzym sinh năng lượng, do vậy làm thay đổi bản chất các protein và phá vỡ màng tế bào của VSV.

2.2.3. Hướng dẫn sử dụng

Hợp chất bậc 4 được sử dụng rộng rãi để làm sạch bề mặt môi trường và các bề mặt chỉ cần khử khuẩn thông thường (sàn nhà, tường, bề mặt các đồ dùng, vật dụng).

3. Hướng dẫn chung về việc pha hóa chất, bảo quản, sử dụng

Các sản phẩm vệ sinh môi trường được bán ở dạng công thức đậm đặc, khi dùng cần pha loãng (VD pha trong nước) để nó ở dạng một dung dịch.

- Sau đây là các thực hành tốt nhất trong chuẩn bị/pha các sản phẩm vệ sinh môi trường:

+ Luôn chuẩn bị/pha các dung dịch theo hướng dẫn của nhà sản xuất. Hầu hết các hóa chất (bao gồm cả các sản phẩm vệ sinh) đều có hoạt tính ở một nồng độ pha loãng tối ưu – nếu pha quá loãng hoặc quá đậm đặc sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả của sản phẩm và có thể gây ra các nguy cơ không đáng có cho nhân viên, NB, khách thăm và môi trường.

+ Luôn chuẩn bị/pha các dung dịch vệ sinh môi trường trong các khu vực dịch vụ vệ sinh môi trường quy định (một khu vực không gian chuyên dụng, được đảm bảo và không được sử dụng cho bất kỳ mục đích nào khác).

+ Đào tạo và hướng dẫn đơn giản (VD quy trình thực hành chuẩn trong chuẩn bị/pha dung dịch theo hướng dẫn của nhà sản xuất.

+ Có thể phải mặc trang bị bảo hộ cá nhân (PPE) để chuẩn bị/pha các dung dịch, đặc biệt là đối với chất khử khuẩn (ví dụ, thuốc tẩy).

+ Cần phải sử dụng các vật chứa chuẩn hóa (để đo lường dung dịch) và các tài liệu công cụ hỗ trợ bằng hình ảnh dễ sử dụng (VD áp phích) để chuẩn bị/pha các dung dịch.

- Nếu có thể, khuyến cáo mạnh mẽ:

+ Chuẩn bị/pha dung dịch bằng thiết bị chia mẫu tự động, các thiết bị này được hiệu chuẩn thường xuyên. Pha loãng và trộn mẫu thủ công dễ bị sai sót hơn.

+ Sử dụng que thử để khẳng định nồng độ các dung dịch là chính xác (VD đối với các sản phẩm có gốc clo).

+ Các dung dịch thường được chuẩn bị/pha chế theo lô trong các bình đựng lớn, sau đó được chia nhỏ các lọ đựng nhỏ hơn, có thể mang đi được (VD chai, xô) để thực hiện các quy trình vệ sinh hàng ngày. Dung dịch cũng có thể được chuẩn bị/pha chế trực tiếp vào xô để vệ sinh môi trường sàn nhà nếu có xô với kích thước tiêu chuẩn.

- Tất cả các thùng đựng dung dịch vệ sinh môi trường phải:

+ Sạch sẽ, có nhãn rõ ràng và có ngày hết hạn dựa trên hướng dẫn của nhà sản xuất về tính ổn định của sản phẩm

+ Được làm sạch kỹ lưỡng và để khô trước khi cho dung dịch vào

+ Không bao giờ được đổ đầy đến nắp - sử dụng chúng cho đến hạn sử dụng (sau ngày đó thì phải vứt bỏ nó đi) hoặc cho đến khi dùng hết thùng đựng, tùy điều kiện nào đến trước.

4. Quy trình pha hoá chất khử khuẩn

4.1. Phương tiện:

4.1.1. Phương tiện phòng hộ cá nhân

- Quần áo bảo hộ

- Tạp dề nilon

- Khẩu trang

- Kính bảo hộ

- Găng tay vệ sinh; Ủng

4.1.2. Phương tiện

- Xô đựng nước sạch ở nhiệt độ thường, số lượng vừa đủ để pha sử dụng, xô (dụng cụ) có chia vạch để định lượng

- Hóa chất làm sạch, hóa chất khử khuẩn cần thiết, hàm lượng đủ dùng

- Que khuấy dung dịch bằng nhựa hoặc bằng gỗ

4.2. Chuẩn bị

- Vệ sinh tay

- Mặc quần áo bảo hộ

- Đeo kính bảo hộ, khẩu trang

- Đi ủng

- Đeo găng tay vệ sinh

4.3. Các bước tiến hành

Bảng 7: Quy trình pha hóa chất khử khuẩn

III. Quản lý, xử lý rác thải trong khám, điều trị lao

Chất thải được phát sinh từ hoạt động khám, điều trị người nghi ngờ nhiễm hoặc người bệnh lao được phân định là chất thải lây nhiễm.

Đối với các chất thải bao gồm mẫu bệnh phẩm, dụng cụ đựng, dính mẫu bệnh phẩm, chất thải dính mẫu bệnh phẩm thải bỏ từ các phòng xét nghiệm tương lao; các chất thải phát sinh từ buồng bệnh cách ly, khu vực điều trị cách ly, khu vực lấy mẫu xét nghiệm người bệnh lao (nhóm B) được phân định và xử lý quy định của chất thải có nguy cơ lây nhiễm cao, cụ thể:

- Tại các phòng xét nghiệm, phòng lấy mẫu cần phải có một nồi hấp tại buồng kỹ thuật hoặc gần đó để tiệt trùng các ống nuôi cấy vi khuẩn lao và canh khuẩn thải trong quá trình thực hiện.

- Bất kỳ vật liệu được tái sử dụng, hoặc hủy cũng phải được khử nhiễm với chất khử trùng phù hợp hoặc hấp tiệt trùng ở nhiệt độ 121°C trong ít nhất 30 phút trước khi hủy.

VIII. Sử dụng tia cực tím trong kiểm soát lây nhiễm lao

1. Hiệu quả khử khuẩn của tia cực tím

Tia cực tím đã được chứng minh có hiệu quả trong khử khuẩn môi trường. Đối với bệnh lao, tia cực tím có thể giảm lây truyền lao tại phòng bệnh lên đến 70%, kể cả những chủng lao đa kháng thuốc. Tia cực tím cũng có thể bất hoạt cả những vi khuẩn thông thường như Escherichia coli, Extended Spectrum Beta-Lactamase- producing Escherichia coli (ESBL), Methicillin-resistant S. aureus (MRSA), vi rút cúm A H1N1, H3N2 và cả SARS-COV-2. Do đó thiết bị phát tia (đèn) cực tím được khuyến nghị sử dụng trong các hướng dẫn của CDC, TCYTTG để làm giảm sự lây truyền vi khuẩn lao trong các cơ sở y tế, cơ sở tập trung.

Tia cực tím là bức xạ không nhìn thấy bằng mắt người, được chia làm 3 loại:

- Tia UV-A: Có bước sóng 315nm-400nm. Trong tự nhiên, UVA chiếm 95% tia UV của mặt trời chiếu xuống bề mặt trái đất. Tác động kéo dài trên da có thể gây hại như da nhăn nheo, sạm da, lão hóa da và ung thư da.

- Tia UV-B: Có bước sóng 280nm-315nm, có thể gây bỏng và ung thư da, có khả năng kích thích sản sinh vitamin D, được sử dụng trị liệu trong điều trị một số bệnh về da.

- Tia UV-C: Có bước sóng 100 nm-280 nm, chiếm ưu thế là 254 nm (nên thường dùng tia có bước sóng này trong khử khuẩn, viết tắt là UVC254), không xuyên qua các vật đục, chỉ xuyên qua vật trong suốt có bề dày 4nm - 5mm, có tác dụng khử khuẩn. Bức xạ UV-C có thể phá vỡ cấu trúc DNA và RNA của vi khuẩn, vi rút, nấm mốc (nghĩa là vô hiệu hóa). Đèn cực tím để sử dụng trong khử khuẩn môi trường sử dụng tia cực tím có bước sóng 254nm có ưu thế nhất trong khử khuẩn nên thường sử dụng tia cực tím có bước sóng này.

Hình 10: Phổ điện từ từ bức xạ UV đến hồng ngoại

2. Các loại đèn cực tím bao gồm:

- Đèn UV-C dạng thanh: Sử dụng môi trường không có người, có thể hẹn giờ KK và định giờ hoạt động, KK môi trường bệnh viện, bề mặt và không khí.

- Thiết bị KK UV-C di động: Dùng cho môi trường không người, có thể hẹn giờ KK và định giờ hoạt động. Khử khuẩn môi trường bệnh viện.

- Thiết bị KK UV-C KK không khí tầng trên (GUV): Thường được lắp đặt cố định trong các phòng cần KK, trong đó vùng có tia UV diệt khuẩn ở phía trên đầu những người ở trong phòng.

- Thiết bị KK hệ thống sưởi ấm, thông khí và điều hòa nhiệt độ: UV-C cho hệ thống thông khí trung tâm (AHU). KK tòa nhà kín môi trường bệnh viện, trường học, phòng làm việc.

- Buồng KK vật thể: UV-C KK các vật thể chuyển từ vùng dịch về...

3. Quy định về sử dụng tia cực tím trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh

3.1. Liều lượng tia cực tím

Tia cực tím thường được sử dụng trong các cơ sở khám chữa bệnh để xử lý không khí và bề mặt. Tia thường được sử dụng là tia UVC, lắp đặt dưới dạng đèn với nhiều cấu trúc bố trí đèn khác nhau tuy nhiên đều phải lưu ý:

- Sử dụng các đèn KK bằng bức xạ UVGI còn gọi là UV-C có bước sóng 254nm. Tùy theo kích thước phòng muốn KK và yêu cầu KK, ta có thể chọn số lượng thiết bị, loại thiết bị và thời gian khử khuẩn khác nhau. Liều lượng UV-C diệt khuẩn được tính như sau:

- Dựa trên nghiên cứu của Riley và cộng sự [1976], người ta ước tính rằng liều lượng cần thiết để tiêu diệt hoặc vô hiệu hóa 90% M. tuberculosis trong không khí là 576 µW·s/cm2. Kowal ski [2006] ước tính liều lượng cần thiết để tạo ra tỷ lệ bất hoạt 90% ở mức khoảng 1080 μW·s/cm2. Mặc dù khả năng tiêu diệt hoặc bất hoạt 90% M. tuberculosis trong không khí không nhất thiết là mục tiêu, nhưng nó chỉ ra rằng để cung cấp liều lượng đủ để tiêu diệt hoặc bất hoạt tỷ lệ cao các nhân giọt bắn, có thể cần phải đi qua vùng UVGI nhiều lần [Beggs và Sleigh 2002; First et al. 1999b]. Vì tiếp xúc với UVGI mạnh chỉ có thể xảy ra khi vi khuẩn di chuyển qua phòng trên, nên tốc độ dòng phải đủ để tiêu diệt hoặc bất hoạt vi khuẩn trong thời gian này [ACCP 1995].

- Dựa trên các thông số kỹ thuật của đèn UV, tính toán liều lượng cần thiết và thực tế sử dụng phòng, các cơ sở cần xây dựng hướng dẫn, quy định sử dụng dụng đèn UV cụ thể cho từng phòng riêng biệt và có theo dõi, giám sát việc sử dụng để bảo đảm hiệu quả.

3.2. Hệ thống GUV tầng trên trong xử lý môi trường trong phòng và kiểm soát lây nhiễm lao

- Hệ thống GUV tầng trên nhằm mục đích tạo ra một khu vực KK ở phía trên đầu những người ở trong phòng. Tia cực tím tiêu diệt hoặc vô hiệu hóa mầm bệnh trong không khí đi qua khu vực có chiếu tia cực tím (vùng khử khuẩn) và do đó làm giảm nguy cơ lây nhiễm trong không khí.

- Hệ thống GUV tầng trên có thể sử dụng để bổ sung cho thông khí ở những khu vực có nguy cơ cao, đặc biệt là những nơi có thể có NB mắc các nhiễm khuẩn lây qua không khí. Trong cơ sở KBCB, hệ thống GUV có thể được lắp đặt tại:

+ Khu vực điều trị nội trú bệnh lao và lao kháng thuốc (DR-TB);

+ Buồng lấy mẫu đờm;

+ Khu vực cách ly;

+ Các khu vực có thông gió tự nhiên bị hạn chế do cửa ra vào và cửa sổ phải đóng kín do thời tiết lạnh;

+ Những không gian không có hoặc không có hệ thống sưởi ấm, thông gió và điều hòa không khí.

+ Tùy thuộc vào cấu trúc, thiết kế của các phòng/khu vực mà lựa chọn các loại đèn UV-C và lắp đặt khác nhau nhằm bảo đảm hiệu quả diệt khuẩn tối ưu.

Hình 11: Sơ đồ diệt khuẩn của các hệ thống GUV tầng trên

Hình 12: Các loại đèn GUV tầng trên phù hợp với chiều cao phòng khác nhau

3.3. Đảm bảo an toàn, bảo trì, kiểm định chất lượng đèn UV-C khi sử dụng tia cực tím trong kiểm soát lây nhiễm lao

* An toàn:

- Việc tiếp xúc với bức xạ tia cực tím có thể xảy ra trực tiếp (như khi đang lau chùi đèn mà đèn đang bật) hoặc gián tiếp (khi tia UV bị phản chiếu bởi một bề mặt có thể phản chiếu tia UV trên trần nhà xuống các khu vực có người).

- Nếu tiếp xúc quá nhiều với tia UV có thể gây tổn hại tạm thời cho mắt (viêm giác mạc) và da (ban đỏ), do đó cần phải bảo đảm an toàn cho người trong khu vực có đèn cực tím.

- Hệ thống GUV phải được thiết kế, lắp đặt đúng kỹ thuật.

- Tiến hành đo bức xạ từ thiết bị GUV:

+ Sau khi lắp đặt ban đầu phải tiến hành đo và ghi lại số liệu bức xạ tia cực tím của đèn để đảm bảo sử dụng GUV hiệu quả và an toàn. Khi tiến hành bảo trì định kỳ hoặc khi có bất kỳ phản ánh nào liên quan đến hệ thống GUV cũng cần phải đo lại số liệu bức xạ của thiết bị GUV.

+ Việc đo lường và bảo trì thiết bị phải được thực hiện bởi những người có chuyên môn.

- Cơ sở cần xây dựng quy trình, quy định sử dụng, bảo trì, kiểm định thiết bị.

- Có các biển báo và giáo dục và an toàn với tia cực tím như:

+ Có các tờ thông tin về UV-C trên tường trong phòng.

+ Xây dựng các quy trình dành riêng cho địa điểm để kiểm tra, vệ sinh, bảo trì, sửa chữa và thay thế các thiết bị UV-C, đào tạo cho NVYT có liên quan.

- Bố trí các công tắc bật và tắt GUV ở vị trí dễ tiếp cận đối với các NVYT nhưng không được đặt ở nơi NB có thể tiếp cận. Dán các biển cảnh báo dễ nhận biết gần vị trí công tắc GUV.

- Dán các biển cảnh báo trên các thiết bị GUV.

* Kiểm định, bảo trì định kỳ hệ thống GUV:

Việc giám sát hoạt động và bảo trì hệ thống GUV phải được phân công chính thức và được thực hiện bởi người được đào tạo về các nguyên tắc cơ bản về vận hành và an toàn của GUV, đồng thời phải chịu trách nhiệm vệ sinh, bảo trì và thay thế đèn theo hướng dẫn bảo trì của nhà sản xuất.

Các bước thực tế trong bảo trì định kỳ như sau:

- Kiểm tra đầu ra UV-C. Đảm bảo đèn không bị cháy hoặc hỏng. Nếu các ống đèn đang hoạt động, sẽ phát ra ánh sáng màu xanh tím (lưu ý: đèn có ánh sáng không phản ánh hiệu quả của đèn, điều này chỉ cho biết bóng đèn chưa cháy. Việc xác định hiệu quả tạo ra tia UV chỉ có thể xác định bằng cách đo bằng máy đo bức xạ chuẩn).

- Kiểm tra và vệ sinh bụi trên mặt bóng đèn. Bụi có thể làm giảm hiệu suất của GUV:

+ Các thiết bị cố định GUV phải được làm sạch ít nhất 3 tháng một lần (hoặc thường xuyên hơn, tùy thuộc vào điều kiện môi trường).

+ Trước khi vệ sinh bóng đèn, phải tắt các GUV để tránh ánh sáng tiếp xúc với da và mắt và tránh bị bỏng nhiệt.

+ Nên thực hiện vệ sinh bằng dung dịch cồn 60%-80% và vải sạch, mềm.

+ Trong thiết bị GUV có cửa chớp, tất cả các cửa chớp phải được làm sạch.

Hình 13. Làm sạch thiết bị cố định GUV trong cơ sở KBCB

Hình 14. Đo hiệu suất của các GUV254 và Người thực hiện đo phải đeo kính bảo vệ mắt trong quá trình đo

- Đo hiệu suất của các GUV:

+ Hiệu suất của các GUV phải được đo 3 - 4 ngày sau khi lắp đặt lần đầu và sau đó cứ 3 tháng một lần cho đến khi thay thế. Trước khi đo đầu ra, các GUV phải được làm sạch và các nguồn gây nhiễu tiềm ẩn phải được loại bỏ (VD: tắt các bóng đèn huỳnh quang, đóng kín các cửa, cửa sổ để ngăn ánh sáng mặt trời).

+ Người thực hiện đo phải đeo kính bảo vệ mắt trong quá trình đo. Nên sử dụng kính mắt hoặc tấm che mắt dành riêng cho tia UV.

+ Máy đo bức xạ cực tím cần được hiệu chuẩn thường xuyên.

- Theo dõi, lưu giữ hồ sơ hoạt động của các thiết bị GUV:

+ Theo dõi, thống kê thời gian sử dụng đèn để ước tính thời gian có thể sử dụng của bóng đèn UVGI. Tuổi thọ hiệu quả của đèn UV-C tham khảo thông tin của nhà sản xuất. Lưu ý: tuổi thọ hiệu quả của bóng đèn (có thể tạo ra lượng tia UV-C có hiệu quả diệt khuẩn) khác với tuổi thọ của bóng đèn (chỉ đơn thuần còn hoạt động phát ra tia UV-C nhưng không chắc về hiệu quả diệt khuẩn).

+ Trong sổ nhật ký về tất cả hoạt động bảo trì và giám sát, bao gồm số chỉ số của máy đo bức xạ, ngày tháng và các hành động khắc phục nào đã thực hiện.

Hình 15. Ví dụ về biển cảnh báo tại các khu vực có đèn UV-C

* Chú ý: Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của đèn UV-C

- Hiệu quả của UV-C tăng lên khi tăng:

+ Bức xạ: là độ sáng hoặc cường độ của đèn UV-C hoặc thông lượng bức xạ trên một đơn vị diện tích.

+ Khoảng thời gian tiếp xúc với mầm bệnh: là khoảng thời gian mà các hạt truyền nhiễm chứa mầm bệnh vẫn tồn tại trong khu vực có độ chiếu xạ cao; thời gian tiếp xúc sẽ phụ thuộc vào tốc độ không khí chứa các hạt lây nhiễm di chuyển qua đèn hoặc qua vùng khử trùng (chiếu xạ).

+ Liều UV-C: là tích số của bức xạ và thời gian phơi nhiễm, biểu thị bằng microjoules trên centimet vuông (μJ/cm2); tiêu chí hiệu quả và an toàn của UVC dựa trên liều UVC thu được.

+ Đầu ra của bộ đèn UVC: liên quan đến công suất UVC (có thể là một phần công suất đèn đã nêu) và tình trạng của đèn và bộ cố định; cường độ đèn giảm theo  tuổi thọ và sự tích tụ bụi; ngoài ra, thiết kế của thiết bị cố định UV-C có thể làm giảm công suất hoạt động của UV-C.

+ Khoảng cách của các hạt truyền nhiễm với đèn hoặc thiết bị GUV cố định: phụ thuộc vào vị trí và số lượng đèn UVC được sử dụng; cần có sự luân chuyển đầy đủ không khí trong phòng để di chuyển các hạt truyền nhiễm qua vùng khử trùng, để vô hiệu hóa mầm bệnh một cách hiệu quả khi sử dụng GUV tầng trên.

- Hiệu quả của đèn UVC giảm khi:

+ Độ ẩm cao: để có hiệu quả tối ưu, độ ẩm tương đối nên được kiểm soát ở mức 60% hoặc thấp hơn (lý tưởng nhất là ở mức 30%-60%). Nếu độ ẩm trong phòng thường xuyên cao thì cần phải lắp đặt một hệ thống có mức bức xạ ở phòng phía trên lớn hơn hoặc sử dụng điều hòa không khí để giảm độ ẩm.

+ Nhiệt độ môi trường xung quanh thấp hơn: khoảng nhiệt độ từ 20°C-24°C phù hợp với việc sử dụng tối ưu đèn thủy ngân áp suất thấp dùng trong hệ thống GUV tầng trên. Yêu cầu về liều lượng UVC tăng lên khi nhiệt độ môi trường xung quanh dưới 15°C.

- Hiệu quả của hệ thống GUV tầng trên phụ thuộc vào sự hòa trộn không khí giữa phần trên và phần dưới của phòng. Do đó cần đánh giá các yếu tố có thể ảnh hưởng đến chuyển động không khí giữa tầng dưới và tầng trên của phòng.

PHẦN THỰC HÀNH

Thực hành vệ sinh môi trường bề mặt, xử lý rác thải và giám sát tuân thủ thực hành vệ sinh môi trường bề mặt, xử lý rác thải

Số tiết: 04

I. Mục tiêu:

1. Thực hiện được quy trình vệ sinh môi trường bề mặt trong một phòng bệnh.

2. Thực hiện được việc thu gom, phân loại rác thải y tế tại một khu vực trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

3. Thực hiện giám sát tuân thủ quy trình vệ sinh môi trường bề mặt và gom, phân loại rác thải

II. Chuẩn bị:

1. Thiết bị, dụng cụ:

- Bộ dụng cụ vệ sinh môi trường bề mặt: xô; các loại tải lau có màu quy định theo vị trí; cây lau nhà; chai hóa chất tẩy rửa, lau khử khuẩn sàn.

- Phương tiện phòng hộ cá nhân: Găng tay cao su; tạp dề chống thấm; ủng cao su; khẩu trang y tế.

- Túi đựng rác thải các màu theo quy định.

2. Nhân lực:

- Giảng viên: 01

- Trợ giảng: 01

- Số học viên: Số học viên của lớp đào tạo 20-30 học viên được chia thành 02 nhóm.

3. Tài liệu:

- Các slide hướng dẫn về quy trình vệ sinh môi trường bề mặt, phân loại, thu gom rác thải.

- Tờ in bảng kiểm đánh giá quy trình vệ sinh môi trường bề mặt, phân loại, thu gom rác thải.

III. Tổ chức thực hành

- 0,5 giờ đầu tiên:

+ Toàn bộ lớp tập trung tại phòng học, giảng viên hướng dẫn lại quy trình vệ sinh môi trường bề mặt, phân loại, thu gom rác thải và bảng kiểm đánh giá quy trình.

+ Đưa ra yêu cầu nhiệm vụ cho các nhóm học viên của buổi thực hành.

- 3,0 giờ tiếp theo:

+ Chia 2 nhóm. Giảng viên và trợ giảng mỗi người phụ trách một nhóm:

* Nhóm 1: đến 1 phòng/khu vực trong bệnh viện để thực hành về vệ sinh môi trường bề mặt trong 1,5 giờ.

* Nhóm 2: đến 1 phòng/khu vực trong bệnh viện để thực hành về phân loại, thu gom rác thải trong 1,5 giờ.

+ Các học viên thực hành theo nhóm: Lần lượt thay đổi vai trò thực hiện người thực hiện theo quy trình và người tiến hành quan sát, đánh giá theo bảng kiểm.

+ Giảng viên quan sát thao tác của học viên và chỉnh sửa nếu chưa đúng.

+ Sau khi kết thúc việc thực hiện quy trình và đánh giá tuân thủ quy trình 2 nhóm đổi vị trí: Nhóm 1 tiến hành thực hành về phân loại, thu gom rác thải, Nhóm 2 tiến hành thực hành vệ sinh môi trường bề mặt và đánh giá.

- 0,5 giờ cuối: Tập trung toàn bộ lớp học và báo cáo lại quá trình thực hành, những lỗi, sai sót gặp nhiều, giảng viên giải đáp thắc mắc sau buổi thực hành.

IV. Chỉ tiêu tay nghề:

- Mỗi học viên trực tiếp thực hiện 01 lần vệ sinh môi trường bề mặt; 01 lần đánh giá thực hành quy trình vệ sinh môi trường bề mặt; 01 lần thực hiện phân loại, thu gom rác thải; 01 lần đánh giá thực hành thu gom rác thải theo bảng kiểm.

- Đánh giá chất lượng thao tác thực hành: đúng, đủ theo yêu cầu.

CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ

1. Vi khuẩn có mặt trong môi trường bề mặt bệnh viện thường là sản phẩm của đường lây truyền nào sau đây?

A. Tiếp xúc

B. Giọt bắn

C. Không khí

D. Tất cả đều đúng

Đáp án: B

2. Vị trí nào dưới đây KHÔNG được phân loại là “Bề mặt tiếp xúc thường xuyên” trong phòng bệnh?

A. Thành giường

B. Nút nhấn gọi điều dưỡng

C. Điện thoại

D. Đèn chiếu sáng phòng

Đáp án: D

3. Khu vực nào dưới đây KHÔNG được phân loại nguy cơ lây nhiễm nguy cao?

A. Phòng pha chế thuốc của khoa Dược

B. Phòng hồi sức

C. Phòng cách ly

D. Phòng mổ

Đáp án: A

4. Những tiêu chí nào sau đây được sử dụng để phân loại nhằm quyết định tần suất làm vệ sinh môi trường bề mặt tại các cơ sở y tế?

A. Mức độ yêu cầu vô khuẩn tại các khu vực

B. Nguy cơ ô nhiễm tại các khu vực

C. Mức độ, khả năng tiếp xúc với các bề mặt

D. Mật độ bệnh nhân tại các khu vực

Đáp án: A, B, C, D.

5. Cần chú ý điều ghi khi vệ sinh máy móc dùng cho chăm sóc người bệnh để đảm bảo an toàn cho nhân viên vệ sinh?

A. Mang dép nhựa, áo choàng

B. Bệnh nhân đang không sử dụng máy và ổ điện phải được rút ra

C. Mang ủng chống thấm và tạp dề chống thấm

D. Không thực hiện khi NVYT đang thực hiện kỹ thuật thăm khám, điều trị

Đáp án: B, D

6. Chất thải phát sinh từ phòng xét nghiệm lao cần được xử lý như sau:

A. Hấp tiệt trùng ở nhiệt độ 131°C trong ít nhất 30 phút trước khi hủy.

B. Hấp tiệt trùng ở nhiệt độ 121°C trong ít nhất 30 phút trước khi hủy.

C. Ngâm dung dịch có nồng độ Clo hoạt tính 0,5 % trong 30 phút

D. Ngâm dung dịch có nồng độ Clo hoạt tính 0,1 % trong ít nhất 120 phút.

Đáp án: B

7. Nhân viên vệ sinh môi trường bệnh viện khi chăm sóc và điều trị người bệnh lao cần phải có tiêu chuẩn sau?

A. Có sức khoẻ tốt, đã được tiêm vắc xin đầy đủ

B. Được đào tạo về vệ sinh bệnh viện

C. Được đào tạo về phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao

D. Được đào tạo về lập kế hoạch phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm trong bệnh viện

Đáp án: A, B, C

8. Hãy ghép nối các mức độ tiệt khuẩn – khử khuẩn ở cột A với các định nghĩa tương ứng ở cột B?

Đáp án:

1 & c (Tiệt khuẩn: Tiêu diệt hoặc loại bỏ tất cả các dạng của vi sinh vật sống bao gồm cả bào tử vi khuẩn)

2 & c (Khử khuẩn mức độ cao: Tiêu diệt toàn bộ vi sinh vật và một số bào tử vi khuẩn)

3 & a (Khử khuẩn mức độ trung bình: Khử được M. tuberculosis, vi khuẩn sinh dưỡng, vi-rút và nấm, nhưng không tiêu diệt được bào tử vi khuẩn)

4 & b (Khử khuẩn mức độ thấp: Tiêu diệt được các vi khuẩn thông thường như một vài vi-rút và nấm, nhưng không tiêu diệt được bào tử vi khuẩn)

9. Thời gian cần thiết tối thiểu để ngâm khử khuẩn mức độ cao ở nhiệt độ 20 độ C đối với Orthophtaldehyde 0,55% là bao lâu?

A. 30 phút

B. 20 phút

C. 15 phút

D. 5 phút

Đáp án: D

10. Thời gian cần thiết tối thiểu để ngâm tiệt khuẩn ở nhiệt độ 20 độ C đối với Orthophtaldehyde 0,55% là bao lâu?

A. 10 giờ

B. 1 giờ

C. 20 phút

D. Không có cơ sở dữ liệu

Đáp án: D

11. Thời gian cần thiết tối thiểu để ngâm khử khuẩn mức độ cao ở nhiệt độ 20 độ C đối với Glutaraldehyde ≥ 2.4% là bao lâu?

A. 30 phút

B. 20 phút

C. 15 phút

D.  5 phút

Đáp án: B

12. Thời gian ngâm tiệt khuẩn dụng cụ nội soi phẫu thuật đối với Glutaraldehyd ≥ 2% ở 20-250C là bao lâu?

A. 8 giờ

B. 10 giờ

C. 12 giờ

D. 14 giờ

Đáp án: B.

13. Cơ chế tác dụng Cồn (Alcohol) là gì?

A. Làm đông vón protein của vi sinh vật

B. Ức chế các phản ứng tạo ra enzyme cần thiết tham gia vào quá trình chuyển hoá tế bào của vi khuẩn, làm thay đổi bản chất protein và bất hoạt các acid nucleic của vi khuẩn.

C. Alkyl hóa nhóm sulfhydryl, hydroxyl, carboxyl và amino của vi sinh vật, làm biến đổi RNA, DNA và quá trình tổng hợp protein.

D. Gây oxy hoá các liên kết sulfhydral và liên kết sulfur trong phân tử protein của vi sinh vật làm cho vi sinh vật biến tính và chết.

Đáp án: A

14. Cơ chế tác dụng Peracetic Axit là gì?

A. Làm đông vón protein của vi sinh vật

B. Ức chế các phản ứng tạo ra enzyme cần thiết tham gia vào quá trình chuyển hoá tế bào của vi khuẩn, làm thay đổi bản chất protein và bất hoạt các acid nucleic của vi khuẩn.

C. Alkyl hóa nhóm sulfhydryl, hydroxyl, carboxyl và amino của vi sinh vật, làm biến đổi RNA, DNA và quá trình tổng hợp protein.

D. Gây oxy hoá các liên kết sulfhydral và liên kết sulfur trong phân tử protein của vi sinh vật làm cho vi sinh vật biến tính và chết.

Đáp án: D

15. Cơ chế tác dụng của Chlorine và các hợp chất chứa Chlorine là gì?

A. Làm đông vón protein của vi sinh vật

B. Ức chế các phản ứng tạo ra enzyme cần thiết tham gia vào quá trình chuyển hoá tế bào của vi khuẩn, làm thay đổi bản chất protein và bất hoạt các acid nucleic của vi khuẩn.

C. Alkyl hóa nhóm sulfhydryl, hydroxyl, carboxyl và amino của vi sinh vật, làm biến đổi RNA, DNA và quá trình tổng hợp protein.

D. Gây oxy hoá các liên kết sulfhydral và liên kết sulfur trong phân tử protein của vi sinh vật làm cho vi sinh vật biến tính và chết.

Đáp án: B

16. Để pha 10l dung dịch có nồng độ Clo hoạt tính 0,5 % từ bột Cloramin B 25 % Clo hoạt tính, cần bao nhiêu gam bột Cloramin B 25 %?

A. 100g

B. 200g

C. 300g

D. 400g

Đáp án: B

17. Để pha 10l dung dịch có nồng độ Clo hoạt tính 0,5 % từ bột Canxi hypochloride 70 % Clo hoạt tính, cần bao nhiêu gam bột Canxi hypochloride 70%?

A. 52g

B. 62g

C. 72g

D. 82g

Đáp án: C

18. Để pha 10l dung dịch có nồng độ Clo hoạt tính 0,5 % từ bột Natri dichloroisocianurate 60 % Clo hoạt tính, cần bao nhiêu gam bột Natri dichloroisocianurate 60 %?

A. 54g

B. 64g

C. 74g

D. 84g

Đáp án: D

19. Loại tia nào sau đây được sử dụng trong vệ sinh môi trường và không khí nơi chăm sóc và điều trị người bệnh lao?

A. Tia X

B. Tia UV

C. Tia UVC

D. Tia hồng ngoại

Đáp án: C

20. Sử dụng hệ thống GUV tầng trên nhằm mục đích gì?

A. Tạo ra một khu vực không khí được khử khuẩn ở phía trên đầu những người ở trong phòng.

B. Tia cực tím tiêu diệt hoặc vô hiệu hóa mầm bệnh trong không khí đi qua khu vực có chiếu tia cực tím

C. Bổ sung cho thông khí ở những khu vực có nguy cơ cao, đặc biệt là những nơi có thể có NB mắc các nhiễm khuẩn lây truyền qua không khí

D. Tất cả đều đúng

Đáp án: D

21. Các khu vực nào dưới đây cần lắp đặt hệ thống GUV?

A. Khu vực điều trị nội trú bệnh lao và lao kháng thuốc

B. Buồng lấy mẫu đờm

C. Khu vực chờ khám chung

D. Khu vực cách ly

E. Khu vực có thông gió tự nhiên bị hạn chế do cửa ra vào, cửa sổ phải đóng kín

Đáp án: A, B, D, E

22. Dải bước sóng nào dưới đây của tia cực tím diệt khuẩn hiệu quả có hiệu quả bất hoạt vi sinh vật cao nhất?

A. 220 đến 300 nm

B. < 220 nm

C. > 300 nm

D. 100-280 nm

Đáp án: D

23. Những yếu tố nào sau đây ảnh hưởng tới hiệu quả của đèn UV-C?

A. Khoảng thời gian mà các hạt truyền nhiễm chứa mầm bệnh tồn tại trong khu vực

B. Công suất, tuổi thọ và sự tích tụ bụi trên đèn UV-C

C.  Vị trí và số lượng đèn UV-C được sử dụng

D. Thiết kế của thiết bị cố định đèn UV-C

Đáp án: A, B, C, D

24. Những yếu tố nào sau đây làm giảm hiệu quả của đèn UV-C?

A. Nhiệt độ môi trường ở mức 20-24oC

B. Độ ẩm cao

C. Nhiệt độ môi trường xung quanh dưới 15oC

D. Độ ẩm ở mức 30-60%

Đáp án: B, C

25. Công việc nào cần thực hiện để đảm bảo an toàn và hiệu quả của hệ thống GUV?

A. Kiểm tra đầu ra UV-C, đảm bảo đèn không bị cháy, hỏng

B. Vệ sinh bụi trên mặt bóng đèn

C. Làm sạch các thiết bị cố định hệ thống GUV theo định kỳ ít nhất mỗi 3 tháng hoặc thường xuyên hơn tùy theo điều kiện mội trường

D. Vệ sinh bên ngoài các hệ thống GUV có cửa chớp

E. Đo hiệu suất của GUV vào ngày thứ 3 hoặc 4 sau khi lắp đặt lần đầu và sau đó cứ 3 tháng một lần cho đến khi thay thế

Đáp án: A, B, C, E

BẢO VỆ HÔ HẤP

MỤC TIÊU: Sau khi hoàn tất bài học, học viên có khả năng:

1. Trình bày và phân tích được các cấu phần cốt yếu của chương trình bảo vệ hô hấp trong cơ sở khám bệnh, chữa bênh.

2. Trình bày, giải thích và phân tích được các khái niệm, tiêu chuẩn và chỉ định sử dụng phương tiện phòng hộ cá nhân trong kiểm soát lây nhiễm lao trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

3. Thực hành thành thạo lựa chọn, mặc và tháo bỏ phương tiện phòng hộ cá nhân, kiểm tra độ kín, độ khít và xác định được loại khẩu trang hiệu suất lọc cao phù hợp với mỗi nhân viên y tế.

NỘI DUNG:

I. Khái niệm, tiêu chuẩn về phương tiện phòng hộ cá nhân trong kiểm soát lây nhiễm lao.

1. Khái niệm về phương tiện phòng hộ cá nhân

Phương tiện phòng hộ cá nhân (PHCN) là những vật dụng để phòng hộ cá nhân bao gồm: vệ sinh tay, găng tay, khẩu trang, áo choàng, tạp dề, mũ, mắt kính/ mặt nạ và ủng hoặc bao giày. Mục đích sử dụng phương tiện PHCN là để bảo vệ NVYT, người bệnh, thân nhân và người thăm bệnh khỏi bị nguy cơ lây nhiễm và hạn chế phát tán mầm bệnh ra môi trường bên ngoài. Mọi nhân viên y tế đều phải biết về các phương tiện PHCN, mục đích và cách sử dụng để bảo đảm an toàn cho NB và bản thân khi thực hành chăm sóc và điều trị trong các cơ sở KBCB.

2. Nguyên tắc sử dụng phương tiện phòng hộ cá nhân

Bệnh lao là bệnh lây truyền qua đường hô hấp nên việc bảo vệ khỏi sự xâm nhập của vi khuẩn lao vào đường hô hấp là đặc biệt quan trọng. Do đó, khẩu trang là phương tiện thông thường đầu tiên và cần được sử dụng để bảo vệ NVYT, người chăm sóc NB nghi ngờ hoặc xác định bệnh lao trước nguy cơ phơi nhiễm hạt khí dung, nhân giọt bắn có chứa vi khuẩn lao.

Người sử dụng phương tiện PHCN cần được đào tạo và kiểm tra kiến thức, kỹ năng sử dụng phương tiện PHCN trước khi chăm sóc, điều trị NB nghi ngờ hoặc xác định bệnh lao.

Đơn vị chăm sóc, điều trị NB lao cần duy trì cung cấp các phương tiện PHCN có đủ kích cỡ, đa dạng chủng loại và đáp ứng được các yêu cầu về tiêu chuẩn phòng, chống lây nhiễm lao.

Nhân viên y tế, người chăm sóc NB nghi ngờ hoặc xác định bệnh lao cần sử dụng phương tiện PHCN đúng chỉ định và đúng kỹ thuật (mang, tháo bỏ) để phòng ngừa nguy cơ phơi nhiễm máu, dịch tiết và hạt khí dung từ NB.

Việc lựa chọn phương tiện PHCN tùy thuộc vào đường lây truyền. Đặc biệt, khi tiếp xúc bệnh nhân lao phổi chưa điều trị, hoặc khi làm thủ thuật xâm lấn trên đường thở người bệnh lao cần phải mang khẩu trang N95 thay vì khẩn trang y tế thông thường; khẩu trang N95 có hiệu quả ngăn ngừa vi khuẩn lao có trong các giọt treo, hạt khí dung từ người bệnh khi ho, hắt hơi, khạc có khả năng tạo ra các hạt khí dung.

Phương tiện PHCN sử dụng trong phòng và kiểm soát lây nhiễm lao, chỉ hiệu quả khi áp dụng cùng với những biện pháp KSNK khác như tổ chức quy trình sàng lọc, cách ly, vệ sinh môi trường, quản lý chất thải, chích ngừa vắc xin đầy đủ và đảm bảo chăm sóc an toàn.

NVYT có trách nhiệm hướng dẫn cho NB, thân nhân, khách thăm sử dụng phương tiện PHCN khi có tiếp xúc hoặc tham gia chăm sóc NB lao.

II. Các loại phương tiện phòng hộ cá nhân được sử dụng trong phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao

1. Khẩu trang trong phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm lao

1.1. Các loại khẩu trang dùng trong phòng ngừa lây nhiễm lao.

a)  Khẩu trang y tế thông thường (hay khẩu trang phẫu thuật): Được sử dụng trong các cơ sở y tế như một biện pháp bảo vệ cá nhân khỏi lây truyền bệnh qua giọt bắn, thường được sử dụng để giữ cho khu vực phẫu thuật hoặc môi trường được vô khuẩn. Tuy nhiên, khẩu trang y tế có khả năng bảo vệ chống lại vi khuẩn lao trong không khí ở mức độ tối thiểu, do đó chỉ được sử dụng với mục đích để giảm sự phát tán các hạt khí dung (aerosols) có chứa tác nhân truyền nhiễm vào không khí trong phòng của những người mắc bệnh lao truyền nhiễm.

Hình 16. Sử dụng khẩu trang y tế cho NB nghi ngờ hoặc xác định nhiễm lao

A) Loại cho van                      B) Loại không van

Hình 17. Một số loại khẩu trang hiệu suất lọc cao

b)  Khẩu trang hiệu suất lọc cao: Sử dụng khẩu trang hiệu suất lọc cao (như khẩu trang N95) đúng chủng loại, kích cỡ và kỹ thuật giúp bảo vệ NVYT khỏi các hạt khí dung, các nhân giọt bắn có khả năng truyền nhiễm trong không khí.

1.2. Tiêu chuẩn của khẩu trang

- Khẩu trang y tế: Khẩu trang sử dụng một lần đạt tiêu chuẩn TCVN 13408:2021 hoặc BS EN 14683:2019 hoặc ASTM F2100.

- Khẩu trang hiệu suất lọc cao: Đạt tiêu chuẩn TCVN 13409:2021 hoặc BS EN 149:2001+A1:2009 hoặc NIOSH 42 CFR part 84 hoặc các tiêu chuẩn khác tương đương.

2. Chỉ định sử dụng khẩu trang

2.1. Khẩu trang y tế thông thường

Luôn đảm bảo cung cấp cho người bệnh, NVYT đủ các khẩu trang thông thường giúp phòng ngừa lây nhiễm lao ở những khu vực không có nguy cơ lây nhiễm cao, bao gồm:

- Đối với NVYT: làm việc tại các phòng bệnh khác không có NB nhiễm bệnh lây truyền qua không khí, tại các khu vực chờ, hành lang của khu khám, điều trị bệnh lao nếu tình trạng thông khí bảo đảm yêu cầu.

- Đối với người bệnh: Người nghi ngờ nhiễm lao hoặc đã được xác định nhiễm lao khi di chuyển ra khỏi phòng điều trị cách ly hô hấp hoặc khi những NB này được thực hiện thủ thuật, phẫu thuật mà NVYT cần tiếp xúc gần với vùng đầu mặt (nếu không có chống chỉ định sử dụng khẩu trang y tế).

- Người bệnh khác, người nhà NB, khách thăm trong cơ sở KBCB, đặc biệt tại những khu vực đông người nên được khuyến khích sử dụng khẩu trang y tế tại các khu vực tập trung đông người.

2.2. Khẩu trang hiệu suất lọc cao:

- NVYT tiếp xúc với những NB được xác định có bệnh lao đang hoạt động hoặc lao truyền nhiễm, ngay cả khi NB đang ở trong phòng cách ly hô hấp.

- NVYT trên xe cứu thương vận chuyển NB có các triệu chứng gợi ý tới bệnh lao hoặc có khả năng phát sinh các hạt khí dung.

- NVYT làm việc trong các khu vực có các thủ thuật, phẫu thuật có khả năng phát sinh các hạt khí dung, giọt bắn từ NB như: gây mê, đặt nội khí quản, phẫu thuật cưa xương, lấy cao (mảng bám) răng bằng sóng siêu âm, thủ thuật khí dung, thủ thuật gây ho...

- Nhân viên làm việc tại phòng xét nghiệm có thao tác với bệnh phẩm xét nghiệm lao hoặc nghi ngờ chứa vi khuẩn lao.

* Lưu ý:

- Phương tiện PHCN nên được sử dụng song song với các biện pháp kiểm soát hành chính và kiểm soát môi trường và không bao giờ được sử dụng thay thế hoặc thay thế cho các biện pháp kiểm soát đó.

- Tùy theo bối cảnh thực tế khi tiếp xúc với người nghi ngờ nhiễm hoặc đã xác định nhiễm lao có thể xem xét việc sử dụng bổ sung các phương tiện PHCN khác như áo choàng, mũ trùm đầu, tấm che mặt hoặc kính..., nhất là khi có nguy cơ văng bắn máu, dịch từ NB.

- Có kế hoạch kiểm tra độ kín, khít của khẩu trang đối với các NVYT cần sử dụng khẩu trang hiệu suất lọc cao, đặc biệt sau mỗi lần thay đổi nhãn hiệu hoặc kiểu dáng của khẩu trang có hiệu suất lọc cao hoặc người sử dụng có thay đổi thể trạng (VD: tăng hay giảm cân...). Ghi lại và lưu trữ có hệ thống thông tin các lần kiểm tra độ khít đối với từng cá nhân.

- Ban hành quy định những trường hợp, cá nhân cần sử dụng khẩu trang hiệu suất lọc cao, đặc biệt là những NVYT có các tình trạng suy giảm hệ thống miễn dịch, NVYT khám, điều trị, chăm sóc NB lao và các bệnh lây truyền qua đường không khí, đường giọt bắn.

Hình 18. Sử dụng khẩu trang/ khẩu trang có hiệu suất lọc cao ở nhân viên y tế

III.  Cách sử dụng khẩu trang có hiệu suất lọc cao

1. Quy trình mang khẩu trang có hiệu suất lọc cao:

- Vệ sinh tay.

- Cầm khẩu trang và đặt phần mặt trước của khẩu trang vào lòng bàn tay, để dây đeo thả tự do dưới bàn tay (Hình 19-a).

- Úp khẩu trang vào mũi-miệng, phần có miếng kim loại ở phía trên mũi.

- Kéo dây đeo trên vòng qua đầu, để giữ ở phía trên tai. Kéo dây dưới vòng qua đầu, để giữ ở phía dưới tai. Lưu ý không để hai dây bắt chéo nhau sau đầu (Hình 19-b, c).

- Kiểm tra và chỉnh lại dây đeo nếu bị xoắn, vặn.

- Dùng ngón trỏ và ngón giữa của hai tay đặt tại đỉnh sống mũi, ấn miếng kim loại sao cho vừa khít vùng mũi (Hình 19-d).

- Kiểm tra độ kín (seal test) của khẩu trang:

+ Úp hai tay vào bề mặt ngoài của khẩu trang (Hình 19-đ).

+ Thử nghiệm hít vào: hít vào từ từ, nếu khẩu trang ôm kín mặt, áp lực âm làm cho khẩu trang bám sát vào khuôn mặt, khẩu trang kín sẽ hơi xẹp và không có luồng khí lọt qua. Nếu khẩu trang không ôm kín mặt, không khí sẽ qua khe hở giữa khẩu trang và mặt, cần điều chỉnh lại độ căng của dây và làm lại thử nghiệm hít vào.

+ Thử nghiệm thở ra: thở ra mạnh, nếu khẩu trang ôm kín mặt, áp lực dương làm cho khẩu trang hơi phồng ra và không có luồng khí lọt vào. Nếu khẩu trang không ôm kín mặt, không khí sẽ qua khe hở giữa khẩu trang và mặt, cần điều chỉnh lại độ căng của dây đeo và làm lại thử nghiệm thở ra.

Hình 19: Bước đeo khẩu trang hiệu suất lọc cao và thử nghiệm độ kín

Lưu ý: Thử nghiệm thở ra sẽ không thực hiện được với các khẩu trang có thiết kế van thở.

2. Kỹ thuật tháo khẩu trang:

- Tháo dây dưới bằng cách cầm vào phần dây sau đầu và nhấc qua khỏi đầu, sau đó tháo dây trên qua khỏi đỉnh đầu, nhẹ nhàng đưa khẩu trang khỏi mặt. Tránh để khẩu trang úp vào mặt và tránh tay chạm vào mặt trước khẩu trang khi tháo.

- Vệ sinh tay.

* Những lưu ý khi mang và tháo khẩu trang

- Không sử dụng lại khẩu trang đã qua sử dụng.

- Khi lấy khẩu trang mới: Kiểm tra để không có lỗi, lỗ hổng hoặc vết bẩn.

- Mang khẩu trang đúng chiều trên, dưới.

- Mang khẩu trang đúng mặt trong, ngoài.

- Không chạm tay vào mặt trong khẩu trang khi mang.

- Đặt khẩu trang cẩn thận để che kín miệng và mũi.

- Chỉnh gọng mũi và dây đeo để đảm bảo khẩu trang ôm sát sống mũi và khuôn mặt, không để không khí đi vào/ra qua khe hở giữa khẩu trang và mặt.

- Tay không chạm vào mặt trước khẩu trang khi loại bỏ khẩu trang.

- Sau khi loại bỏ hoặc bất cứ khi nào vô tình chạm vào khẩu trang đã sử dụng, cần VST tay bằng dung dịch VST có chứa cồn hoặc rửa tay bằng xà phòng và nước.

- Thay khẩu trang sau mỗi khi thực hiện thủ thuật sạch/vô khuẩn, ngay khi thấy khẩu trang bị nhiễm bẩn hoặc bị ẩm/ướt hoặc sau mỗi ca làm việc.

3. Thực hiện thử nghiệm độ khít (fit test) của khẩu trang hiệu suất lọc cao

3.1. Một số nội dung của thử nghiệm độ khít

- Khả năng bảo vệ của khẩu trang hiệu suất lọc cao bị ảnh hưởng bởi yếu tố chính và quan trọng nhất là khả năng rò rỉ không khí giữa mặt và khẩu trang. Do đó cần phải kiểm tra độ khít của khẩu trang hiệu suất lọc cao với người sử dụng.

- Bất lợi chính của người đeo khẩu trang hiệu suất lọc cao so với khẩu trang y tế là người đeo phải gắng sức hơn để thở do đó, nếu đeo khẩu trang hiệu suất lọc cao mà thở dễ dàng như khẩu trang y tế thì có thể sự bảo vệ của khẩu trang hiệu suất lọc cao không được bảo đảm.

- Việc kiểm tra độ khít của khẩu trang hiệu suất lọc cao ở những NVYT cần sử dụng là điều cần thiết khi chúng mới được đưa vào sử dụng tại cơ sở hoặc khi bắt đầu sử dụng một lô khẩu trang mới hoặc khi có NVYT mới bắt đầu sử dụng khẩu trang hiệu suất lọc cao theo yêu cầu.

- Kiểm tra độ khít giúp xác định kiểu và kích cỡ khẩu trang nào phù hợp nhất với người đeo; đồng thời đánh giá người đeo có thể sử dụng khẩu trang đúng cách hay không.

- Kiểm tra độ khít cần được định kỳ kiểm tra lại. Tần suất kiểm tra có thể được xác định bởi:

+ Nguy cơ lây truyền vi khuẩn lao (VD: tỷ lệ mắc bệnh lao cao hoặc các khu vực có nguy cơ cao);

+ Những thay đổi về đặc điểm khuôn mặt của người đeo (béo lên hay gầy đi…) hoặc tình trạng bệnh lý có thể ảnh hưởng đến chức năng hô hấp;

+ Những thay đổi về đặc tính vật lý của khẩu trang hiệu suất lọc cao (kích thước; loại; lô hàng hóa; kiểu dáng hoặc nhãn hiệu);

- Phương pháp kiểm tra độ khít có thể được thực hiện bằng cách sử dụng chất thử nghiệm để phát hiện định tính, được đánh giá bằng khứu giác (mùi hoa quả) hoặc vị giác (thử nghiệm cảm nhận vị đắng, vị ngọt) của người đeo hoặc tình trạng ho không chủ ý (thử nghiệm kích thích bằng khói); cũng có thể thực hiện bằng cách sử dụng phép đo định lượng (xác định tỷ lệ giữa nồng độ khí dung bên ngoài với bên trong mặt nạ) để xác định độ khít của khẩu trang hiệu suất lọc cao.

1. Mũ trùm đầu; 2. Bóng bóp tạo khí rung; 3. Dung dịch kiểm tra vị giác (vị đắng hoặc ngọt)

Hình 20: Một bộ dụng cụ kiểm tra độ khít của khẩu trang hiệu suất lọc cao.

3.2. Quy trình thử nghiệm độ khít

3.2.1. Chuẩn bị người được kiểm tra, khẩu trang

- Người tham gia sẽ không được ăn, uống, hút thuốc hoặc nhai kẹo cao su ít nhất 15 phút trước khi tiến hành. Giải thích các bước phải làm cho người được thử nghiệm.

- Người tham gia thử nghiệm lựa chọn 1 loại khẩu trang mà cảm thấy có thể phù hợp với mình (dựa theo những kinh nghiệm sử dụng và đặc điểm khuôn mặt khi so sánh với đặc điểm thiết kế của khẩu trang)

- Yêu cầu người tham gia ướm khẩu trang hiệu lực lọc cao lên mặt. Loại ngay những khẩu trang có độ khít không phù hợp.

- Đánh dấu vào những khẩu trang tương đối phù hợp (còn lại) khi người tham gia đã chọn phải những khẩu trang không vừa.

- Hướng dẫn người tham gia các đeo khẩu trang hiệu suất lọc cao và cách xác định xem như thế nào là khít.

- Đeo khẩu trang cảm thấy thoải mái nhất và cho đeo liên tục trong vòng 5 phút để đánh giá độ thoải mái.

- Người giám sát sẽ đánh giá độ thoải mái khi đeo khẩu trang dựa trên những tiêu chí sau:

• Đánh giá độ thoải mái:

+ Vị trí khẩu trang bám trên mũi

+ Khoảng cách đủ đảm bảo an toàn cho mắt

+ Khoảng không đủ để có thể nói chuyện mà không b ị hạn chế hoặc gây khó chịu

+ Vị trí khẩu trang trên mặt và má.

• Đánh giá mức độ phù hợp:

+ Vị trí của khẩu trang trên cằm

+ Độ căng của dây đeo, không quá chặt

+ Vị trí của khẩu trang trên sống mũi

+ khẩu trang có thể che phủ toàn bộ từ vùng mũi tới cằm hay không

+ khẩu trang có dễ bị trượt xuống hay không

+ Tự quan sát mình trong gương để đánh giá sự phù hợp cũng như vị trí khẩu trang so với khuôn mặt.

Nếu người tham gia đánh giá chưa từng sử dụng loại khẩu trang hiệu lực lọc cao trên, hãy để cho họ tập đeo và chỉnh dây đeo vài lần cho tới khi họ cảm thấy quen và biết cách dùng.

Nếu người tham gia có biểu hiện khó thở trong khi làm kiểm tra: Gọi cho bác sĩ hoặc nhân viên y tế có chuyên môn

Kết quả kiểm tra thất bại: Chọn một khẩu trang khác và làm lại bài kiểm tra

3.2.2. Chuẩn bị bộ dụng cụ (Áp dụng cho thử nghiệm cảm vị giác: vị đắng hoặc ngọt).

- Lắp đặt mũ trùm đầu

- Lắp bóng khí dung dung dịch thử nghiệm, kiểm tra độ kín

- Đổ dung dịch kiểm tra độ nhạy và dung dịch thử nghiệm vào bóng bóp tương ứng.

Hình 21. bóng khí dung dung dịch thử nghiệm

3.2.3. Đánh giá độ kín

1) Cho người tham gia đội mũ trước để căn chỉnh cho đúng vị trí. Đặt mũ sao cho phần cửa sổ của mũ cách mặt khoảng 15cm. Đây là điểm tối quan trọng trong quá trình làm thử nghiệm, vì vị trí mũ như vậy giúp đảm bảo khí dung phân tán đều và cho phép đầu của người tham gia có thể di chuyển tự do trong lúc đeo khẩu trang hiệu lực lọc cao.

2) Hướng dẫn người tham gia thở bằng miệng, lưỡi hơi đẩy ra phía trước.

3) Khí dung dung dịch số 1 (đánh giá độ nhạy):

- Bơm vào trong mũ một lượng tương đương với 10 lần bơm, cho khí đi qua lỗ trên cửa sổ của mũ. Lưu ý là mỗi lần bơm, bầu bóp phải xẹp hoàn toàn và phải chờ cho tới khi bầu bóp nở hoàn toàn mới được thao tác tiếp. Ống dẫn khí không hướng trực tiếp vào mũi hoặc miệng của người tham gia.

- Hỏi người tham gia xem họ có thể phát hiện ra vị ngọt của Saccharin hay vị đắng của dung dịch Bitrex không. Khi bắt đầu nếm được vị, hãy ghi lại số lần bơm tại thời điểm đó và bắt đầu thực hiện thử nghiệm độ ôm khít của khẩu trang (ngưỡng giới hạn là 10 lần bất kể số lần bơm thực tế là bao nhiêu).

- Nếu người tham gia không nếm được vị, hãy bơm thêm 10 lần. Sau 20 lần vẫn không nếm được, tiếp tục bơm thêm 10 lần nữa.

- Nếu không nếm được Saccharin hoặc Bitrex sau 30 lần bóp, thì người tham gia được kết luận là không thể nếm được Saccharin hoặc Bitrex và không thể tiếp tục tham gia thử nghiệm.

4) Tháo mũ trùm đầu và chờ vài phút để vị giác người tham gia có thể trở về bình thường.

3.2.4. Đánh giá độ khít

1) Người tham gia đeo khẩu trang hiệu lực lọc cao và mũ trùm đầu.

2) Người tham gia đội mũ trùm đầu trước để căn chỉnh vị trí mũ, đồng thời tập thở bằng miệng (như làm với bài đánh giá độ nhạy).

3) Sử dụng máy khí dung số 2 (kiểm tra độ khít), thực hiện thao tác bơm và đánh giá như trong thử nghiệm độ nhạy (từ 10, 20 cho tới 30 lần bơm).

4) Duy trì nồng độ khí thích hợp trong quá trình thử nghiệm, cứ mỗi 30 giây phải thực hiện được 5 lần bơm.

5) Dặn người tham gia hãy thông báo ngay khi cảm nhận thấy vị ngọt của

Saccharin hoặc vị đắng của Bitrex.

6) Sau khi bắt đầu khí dung, người tham gia sẽ phải thực hiện liên tục các động tác sau, mỗi động tác kéo dài trong 60 giây.

- Thở bình thường

- Thở sâu – thở sâu và đều đặn

- Lắc đầu – mỗi lượt quay trong vòng 1 giây

- Gật đầu – mỗi lượt hoàn thành trong vòng 1giây

- Nói chuyện, đọc to một đoạn văn đã soạn sẵn

- Cúi người. Nếu không cho phép cúi người, có thể thay thế bằng hoạt động chạy bộ

- Thở bình thường

7) Nếu sau 30 lần bơm mà người tham gia không nếm được vị của Saccharin hoặc Bitrex, thì quá trình thử nghiệm thành công và khẩu trang hiệu lực lọc cao đã đáp ứng được tiêu chí đề ra.

8) Nếu nếm được vị của Saccharin hoặc Bitrex thì thử nghiệm thất bại, phải thử một khẩu trang hiệu lực lọc cao khác và toàn bộ quy trình được lặp lại (sàng lọc ngưỡng và kiểm tra độ khít).

3.2.5. Làm sạch máy khí dung

- Dung dịch thử nghiệm là an toàn nên ngay sau khi hoàn thành bài kiểm tra, có thể đổ dung dịch còn dư vào bất kỳ hệ thống xử lý nước thải nào.

- Rửa sạch máy khí dung bằng nước ấm để tránh tắc nghẽn. Lau khô

- Lau sạch lớp trong của mũ trùm đầu bằng khăn ẩm hoặc khăn giấy để loại bỏ dung dịch đọng lại.

3.2.6. Ghi chép hồ sơ thử nghiệm độ khít

- Tất cả kết quả thử nghiệm của các NVYT, bao gồm cả hồ sơ đánh giá sức khỏe cần được ghi lại vào hồ sơ của Chương trình bảo vệ hô hấp.

- Thiết lập và duy trì một hệ thống lưu trữ và truy xuất đảm bảo tính bí mật thông tin.

- Hồ sơ kiểm tra độ khít được lưu giữ cho người dùng khẩu trang hiệu suất lọc cao cho đến lần kiểm tra độ khít tiếp theo. Những hồ sơ này bao gồm:

+ Tên người được kiểm tra.

+ Loại thử nghiệm được thực hiện.

+ Cấu tạo, kiểu dáng và kích cỡ của khẩu trang hiệu suất lọc cao đã đảm bảo độ khít.

+ Ngày kiểm tra sự độ khít.

+ Kết quả đạt/không đạt.

- Hồ sơ kiểm tra độ khít phải được lưu giữ để xác định xem quy trình kiểm tra độ khít hàng năm đã được thực hiện chưa và liệu nhân viên được kiểm tra có vượt qua thử nghiệm độ khít hay không.

- Nếu nhân viên ngừng sử dụng khẩu trang hiệu suất lọc cao (ví dụ: do thay đổi nhiệm vụ hoặc chấm dứt hợp đồng), KHÔNG cần lưu giữ hồ sơ kiểm tra độ khít.

- Tất cả các tài liệu bằng văn bản cần được lưu giữ theo yêu cầu lưu giữ hồ sơ phải được cung cấp theo yêu cầu.

IV. Triển khai các hoạt động bảo vệ hô hấp

Các hoạt động bảo vệ hô hấp nhân viên y tế được gọi là chương trình Bảo vệ Hô hấp (BVHH), là việc triển khai một loạt các biện pháp toàn diện và đồng bộ tại các cơ sở KBCB nhằm bảo vệ tất cả NVYT, đặc biệt là các NVYT có nguy cơ cao khỏi các tác nhân gây bệnh lây truyền qua không khí (bao gồm lao) bằng cách sử dụng các biện pháp kiểm soát hành chính, môi trường và sử dụng khẩu trang có hiệu lực lọc cao phù hợp.

Một chương trình bảo vệ hô hấp bao gồm xây dựng và ban hành chính sách, kế hoạch và các quy trình kỹ thuật, phân công cá nhân/bộ phận thực hiện và giám sát, đánh giá việc triển khai chương trình.

Điểm cốt yếu của việc bảo vệ hô hấp là cung cấp đầy đủ và sử dụng khẩu trang hiệu suất lọc cao đúng cách, đặc biệt là ở những người và những nơi có môi trường không khí có nguy cơ cao lây nhiễm lao. Tuy nhiên, việc thực hiện điểm cốt yếu này không chỉ đơn thuần là cung cấp khẩu trang và đeo khẩu trang đúng cách mà cần bao gồm nhiều hoạt động khác có tính hệ thống. Điều này được gọi chung là Chương trình bảo vệ hô hấp.

Các yếu tố của Chương trình bảo vệ hô hấp toàn diện

- Phân công người đầu mối công tác KSNK về bệnh lao tại cơ sở y tế hoặc khu tập trung có trách nhiệm điều phối, thực hiện chương trình bảo vệ hô hấp.

- Phân bổ kinh phí và nguồn nhân lực chuyên dụng để đảm bảo có sẵn khẩu trang y tế và khẩu trang có hiệu suất lọc cao cung cấp khi có nhu cầu.

- Xây dựng tài liệu đào tạo cho NVYT về sử dụng, thải bỏ khẩu trang có hiệu suất lọc cao đúng cách.

- Lựa chọn khẩu trang hiệu suất lọc cao đáp ứng các tiêu chuẩn được Bộ Y tế chấp thuận.

- Dự trù đầy đủ số lượng, chủng loại khẩu trang.

- Ban hành các quy trình chuẩn tới tất cả các bộ phận, cá nhân có liên quan.

- Có kế hoạch kiểm tra độ kín, khít của khẩu trang đối với các NVYT cần sử dụng khẩu trang hiệu suất lọc cao, đặc biệt sau mỗi lần thay đổi nhãn hiệu hoặc kiểu dáng của khẩu trang có hiệu suất lọc cao hoặc người sử dụng có thay đổi thể trạng (VD: tăng hay giảm cân…). Ghi lại và lưu trữ có hệ thống thông tin các lần kiểm tra độ khít đối với từng cá nhân.

- Ban hành quy định những trường hợp, cá nhân cần sử dụng khẩu trang hiệu suất lọc cao, đặc biệt là những NVYT có các tình trạng suy giảm hệ thống miễn dịch, NVYT khám, điều trị, chăm sóc NB lao và các bệnh lây truyền qua đường không khí, đường giọt bắn.

- Khám sức khỏe tổng quát cho những người cần sử dụng khẩu trang hiệu suất lọc cao để đánh giá xem họ có thể làm việc trong khi có đeo khẩu trang hiệu suất lọc cao trong nhiều giờ hay không. Những người bị suy giảm chức năng hô hấp (VD: hen suyễn hoặc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính) có thể không thể làm việc với khẩu trang hiệu suất lọc cao nên được bố trí nhiệm vụ khác.

PHẦN THỰC HÀNH

Thực hành bảo vệ hô hấp

Số tiết: 02

I. Mục tiêu:

1. Thực hành thành thạo việc đeo, tháo bỏ khẩu trang hiệu suất lọc cao.

2. Thực hành kiểm tra độ kín, độ khít và xác định được loại khẩu trang hiệu suất lọc cao phù hợp với bản thân.

II. Chuẩn bị:

1. Thiết bị, dụng cụ:

- Các loại khẩu trang hiệu suất lọc cao các hình dạng (mỏ vịt, tròn, 3D), các kích cỡ khác nhau.

- Bộ dụng cụ kiểm tra độ khít (fit test) với các dung dịch thử khác nhau: vị đắng, vị ngọt.

- Găng tay y tế.

- Dung dịch vệ sinh tay có cồn.

2. Nhân lực:

- Giảng viên: 01

- Trợ giảng: 01

- Số học viên: Số học viên của lớp đào tạo 20-30 học viên được chia thành 02 nhóm.

3. Tài liệu:

- Các slide hướng dẫn về quy trình đeo, tháo khẩu trang hiệu suất lọc cao.

- Bảng in quy trình kiểm tra độ khít với bộ dụng cụ fit test.

- Tờ in bảng kiểm đánh giá quy trình đeo, tháo khẩu trang hiệu suất lọc cao.

- Bảng in danh sách tên học viên và loại khẩu trang hiệu suất lọc cao có hiệu quả, bao gồm các thông tin về kích cỡ.

III. Tổ chức thực hành

- 0,5 giờ đầu tiên:

+ Toàn bộ lớp tập trung tại phòng học, giảng viên hướng dẫn lại quy trình đeo, tháo khẩu trang hiệu suất lọc cao, quy trình kiểm tra độ khít với bộ dụng cụ fit test.

+ Đưa ra yêu cầu nhiệm vụ cho các nhóm học viên của buổi thực hành.

- 1,5 giờ tiếp theo:

+ Chia 2 nhóm. Giảng viên và trợ giảng mỗi người phụ trách một nhóm:

* Nhóm 1: thực hành quy trình đeo, tháo khẩu trang hiệu suất lọc cao . 1 học viên thực hành, các học viên còn lại theo dõi và đánh giá theo bảng kiểm trong 35 phút.

* Nhóm 2: thực hành quy trình kiểm tra độ khít với bộ dụng cụ fit test. 1 học viên đóng vai người được thử, 1 học viên tiến hành thao tác thử và các học viên còn lại tiến hành ghi kết quả thử nghiệm trong 35 phút.

+ Các học viên thực hành theo nhóm: Lần lượt thay đổi vai trò thực hiện người thực hiện theo quy trình và người tiến hành quan sát, đánh giá theo bảng kiểm.

+ Giảng viên quan sát thao tác của học viên và chỉnh sửa nếu chưa đúng.

+ Sau khi kết thúc việc thực hiện quy trình và đánh giá tuân thủ quy trình 2 nhóm đổi vị trí: Nhóm 1 tiến hành thực hành quy trình kiểm tra độ khít với bộ dụng cụ fit test, Nhóm 2 tiến hành thực hành quy trình đeo, tháo khẩu trang hiệu suất lọc cao.

- 0,5 giờ cuối: Tập trung toàn bộ lớp học và báo cáo lại quá trình thực hành, những lỗi, sai sót gặp nhiều, giảng viên giải đáp thắc mắc sau buổi thực hành.

IV. Chỉ tiêu tay nghề:

- Mỗi học viên trực tiếp thực hiện 01 lần thao tác đeo và tháo khẩu trang hiệu suất lọc cao; 01 lần đánh giá thực hành quy trình đeo và tháo khẩu trang hiệu suất lọc cao; 01 lần được thử fit test và 01 lần trực tiếp làm fit test cho học viên khác.

- Đánh giá chất lượng thao tác thực hành: đúng, đủ theo yêu cầu.

CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ

1. Chương trình bảo vệ hô hấp nhằm bảo vệ NVYT, người bệnh, thân nhân và khách thăm khỏi tác nhân lây bệnh nào dưới đây?

A. Tác nhân lây truyền qua đường tiếp xúc thông thường

B. Tác nhân lây truyền qua đường không khí

C. Tác nhân lây truyền qua đường máu, dịch cơ thể

D. Tất cả các tác nhân trên

Đáp án: B

2. Phát biểu sau đây là đúng hay sai: “Chương trình bảo vệ hô hấp toàn diện bao gồm các biện pháp kiểm soát hành chính, môi trường và sử dụng khẩu trang có hiệu suất lọc cao”?

A. Đúng

B. Sai

Đáp án: A

3. Chương trình bảo vệ hô hấp toàn diện bao gồm yếu tố nào dưới đây?

A. Ban hành các quy trình chuẩn, quy định các vị trí cần sử dụng khẩu trang hiệu suất lọc cao

B. Phân bổ kinh phí, nguồn lực, phân công đầu mối

C. Tổ chức đào tạo cho NVYT

D. Lựa chọn, dự trù và cung cấp đầy đủ số lượng, chủng loại khẩu trang; lập kế hoạch và thực hiện kiểm tra độ kín, khít của khẩu trang

E. Bố trí nhiệm vụ khác cho những người không làm việc được với khẩu trang hiệu suất lọc cao

Đáp án: A, B, C, D, E

4. Phương tiện phòng hộ cá nhân bao gồm những vật dụng nào dưới đây?

A. Găng tay

B. Khẩu trang

C. Áo choàng, tạp dề

D. Mũ

E. Mắt kính/mặt nạ

F. Ủng hoặc bao giày

Đáp án: A, B, C, D, F

5. Mục đích sử dụng phương tiện PHCN là gì?

A. Bảo vệ NVYT khỏi nguy cơ lây nhiễm mầm bệnh

B. Hạn chế NVYT phát tán mầm bệnh ra môi trường bên ngoài

C. Bảo vệ NVYT, người bệnh, thân nhân và người thăm bệnh khỏi nguy cơ lây nhiễm mầm bệnh

D. Hạn chế NVYT, người bệnh, thân nhân và người thăm bệnh phát tán mầm bệnh ra môi trường bên ngoài

Đáp án: C, D

6. Phát biểu sau đây là đúng hay sai: “Khẩu trang y tế thông thường (khẩu trang phẫu thuật) chỉ có khả năng bảo vệ chống lại vi khuẩn lao trong không khí ở mức độ tối thiểu, nên được chỉ định sử dụng ở những khu vực không có nguy cơ lây nhiễm cao”?

A. Đúng

B. Sai

Đáp án: A

7. Hãy ghép nối các loại khẩu trang ở cột A với các chỉ định sử dụng tương ứng ở cột B?

Đáp án:

1 & b, d, g, h (Khẩu trang y tế thông thường: NVYT tại các phòng bệnh không có người bệnh nhiễm bệnh lây truyền qua đường không khí, NVYT tại các khu vực chờ, hành lang của khu khám, điều trị bệnh lao nếu tình trạng thông khí đảm bảo yêu cầu, Người nghi ngờ nhiễm lao hoặc đã được xác định nhiễm lao khi di chuyển ra khỏi phòng điều trị cách ly hô hấp, Người bệnh được thực hiện thủ thuật, phẫu thuật mà NVYT cần tiếp xúc với vùng đầu mặt)

2 & a, c, e, f (Khẩu trang có hiệu suất lọc cao: NVYT tiếp xúc với người bệnh xác định có bệnh lao đang hoạt động hoặc lao truyền nhiễm trong phòng cách ly hô hấp, NVYT trên xe cứu thương vận chuyển người bệnh có các triệu chứng nghi lao, NVYT làm việc tại PXN có thao tác với bệnh phẩm xét nghiệm lao hoặc nghi ngờ chứa vi khuẩn lao, NVYT làm việc tại các khu vực có các thủ thuật, phẫu thuật như đặt nội khí quản, thủ thuật gây ho, lấy cao răng bằng sóng siêu âm…)

8. Việc kiểm tra độ khít của khẩu trang hiệu suất lọc cao đối với các NVYT cần được thực hiện khi nào?

A. Khi khẩu trang hiệu suất lọc cao bắt đầu được đưa vào sử dụng tại cơ sở

B. Khi bắt đầu sử dụng một lô khẩu trang hiệu suất lọc cao mới

C. Khi NVYT mới bắt đầu sử dụng khẩu trang hiệu suất lọc cao theo yêu cầu

D. Mỗi tuần một lần trong suốt quá trình sử dụng khẩu trang hiệu suất lọc cao

Đáp án: A, B, C

9. Phát biểu sau đây là đúng hay sai: “NVYT chỉ cần thực hiện quy trình thử nghiệm độ khít một lần để chọn ra loại khẩu trang hiệu suất lọc cao phù hợp nhất”?

A. Đúng

B. Sai

Đáp án: B

10. Phát biểu nào dưới đây KHÔNG đúng?

A. Người đeo khẩu trang hiệu suất lọc cao đúng có thể thở dễ dàng như với khẩu trang y tế

B. Kiểm tra độ khít giúp xác định kiểu và kích cỡ khẩu trang phù hợp nhất với người đeo

C. Kiểm tra độ khít giúp xác định định loại khẩu trang giúp dễ thở nhất cho người đeo

D. Kiểm tra độ khít cần được định kỳ kiểm tra lại

Đáp án: A, C

11. Phát biểu sau đây là đúng hay sai: “Có thể xảy ra trường hợp khẩu trang loại N95 vẫn không bảo vệ được nhân viên y tế khỏi lây nhiễm vi khuẩn lao”?

A.  Đúng                                   B. Sai

Đáp án: A

12. Phương tiện PHCN nào dưới đây là phương tiên PHCN chính trong phòng ngừa lây nhiễm lao trong các cơ sở khám, chăm sóc và điều trị NB lao?

A. Mũ

B. Áo choàng

C. Khẩu trang các loại

D. Kính mắt

Đáp án: C

13. Loại khẩu trang nào dưới đây sử dụng trong khám, chăm sóc và điều trị NB lao?

A. Khẩu trang vải, khẩu trang y tế, khẩu trang phẫu thuật

B. Khẩu trang y tế, khẩu trang có hiệu suất lọc cao

C. Khẩu trang phẫu thuật, khẩu trang N95/FFP2

D. Khẩu trang N95/FFP2

Đáp án: B

14. Khẩu trang hiệu suất lọc cao (N95/FFB2) KHÔNG được chỉ định trong các trường hợp nào sau đây?

A. NVYT tiếp xúc với những NB được xác định có bệnh lao đang hoạt động hoặc lao truyền nhiễm, ngay cả khi NB đang ở trong phòng cách ly hô hấp,

B. NVYT làm việc tại khu vực dinh dưỡng, khoa KSNK, hành chính, tiếp nhận hồ sơ bệnh án,

C. NVYT làm việc trong các khu vực có các thủ thuật, phẫu thuật có khả năng phát sinh các hạt khí dung, giọt bắn từ NB như: gây mê, đặt nội khí quản, phẫu thuật cưa xương, lấy cao (mảng bám) răng bằng sóng siêu âm, thủ thuật khí dung, thủ thuật gây ho...

D. Nhân viên làm việc tại phòng xét nghiệm có thao tác với bệnh phẩm xét nghiệm lao hoặc nghi ngờ chứa vi khuẩn lao.

Đáp án: B.

15. Tiêu chuẩn nào dưới đây được sử dụng để chọn lựa khẩu trang trong phòng và kiểm soát lây nhiễm lao?

A. Khẩu trang sử dụng một lần đạt tiêu chuẩn TCVN 13408:2021

B. Khẩu trang sử dụng 1 lần đạt tiêu chuẩn BS EN 14683:2019 hoặc ASTM F2100

C. Khẩu trang hiệu suất lọc cao tiêu chuẩn TCVN 13409:2021 hoặc BS EN 149:2001+A1:2009 hoặc NIOSH 42 CFR part 84 hoặc tương đương

D. Tất cả đều đúng

Đáp án: D

16. Quy trình mang khẩu trang có hiệu suất lọc cao không bao gồm bước nào sau đây?

A. Vệ sinh tay và chọn khẩu trang phù hợp với mình

B. Đeo khẩu trang theo đúng quy định

C. Kiểm tra độ kín của khẩu trang

D. Đeo mặt nạ ngoài khẩu trang

Đáp án: C

17. Khi tháo bỏ khẩu trang có hiệu suất lọc cao cần chú ý:

A. Không chạm vào mặt ngoài của khẩu trang

B. Không dùng lại

C. Không vệ sinh tay sau khi tháo bỏ

D. Treo khẩu trang nơi thoáng khí

Đáp án: A

18. Phương pháp kiểm tra độ khít có thể được thực hiện bằng cách nào dưới đây?

A. Sử dụng chất thử nghiệm để phát hiện định tính, được đánh giá bằng khứu giác hoặc vị giác (thử nghiệm cảm nhận vị đắng, vị ngọt) của người đeo

B. Kích thích tình trạng ho không chủ ý (thử nghiệm kích thích bằng khói); cũng có thể thực hiện bằng cách sử dụng phép đo định lượng (xác định tỷ lệ giữa nồng độ khí dung bên ngoài với bên trong mặt nạ) để xác định độ khít của khẩu trang hiệu suất lọc cao.

C. Sử dụng thử nghiệm hít vào và thở ra sau khi đã đeo và cố định khẩu trang

D. Tất cả đều đúng

Đáp án: C.

19. Nhân viên y tế làm việc trong các cơ sở khám, chăm sóc và điều trị cần được đào tạo thành thục về sử dụng phương tiện PHCN khi nào?

A. Trước khi được bố trí làm

B. Sau khi được bố trí làm

C. Khi làm thủ thuật xâm lấn

D. Tất cả đều đúng

Đáp án: D

20. Ai là người có trách nhiệm chính trong việc cung cấp phương tiện PHCN theo tiêu chuẩn quy định?

A. Lãnh đạo bệnh viện

B. Phòng cung cấp vật tư y tế chăm sóc người bệnh

C. Khoa Kiểm soát nhiễm khuẩn

D. Quản lý khoa lâm sàng

Đáp án: A

ĐÁNH GIÁ NGUY CƠ LÂY NHIỄM LAO CỦA CƠ SỞ KHÁM BỆNH, CHỮA BỆNH

MỤC TIÊU: Sau bài này, học viên có khả năng:

1. Trình bày và phân tích được các cấu phần của hoạt động đánh giá nguy cơ lây nhiễm lao tại cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

2. Thực hiện được đánh giá nguy cơ lây nhiễm lao và từ kết quả đó xác định được các biện pháp cần thiết về hành chính, vệ sinh môi trường, và bảo vệ hô hấp tại cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

NỘI DUNG:

I. Đánh giá nguy cơ lây nhiễm lao tại cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

Tại Việt Nam, hiện tại chưa có hướng dẫn đánh giá nguy cơ lây nhiễm lao trong các cơ sở y tế một cách bài bản, ngoại trừ được giới thiệu chung trong hướng dẫn kiểm soát lây nhiễm lao trong cơ sở khám bệnh, chữa bệnh, và cộng đồng theo quyết định 579/QĐ-BYT ngày 12/03/2024, hướng dẫn giới thiệu các tiêu chí đánh giá nguy cơ lây nhiễm lao.

Dưới đây là các bảng kiểm sử dụng đánh giá tỷ lệ nhiễm lao và các biện pháp phòng và kiểm soát nhiễm khuẩn lao tại các cơ sở y tế.

1. Tỷ lệ nhiễm lao tại cơ sở khám bệnh, chữa bệnh

Bảng 8: Bảng kiểm đánh giá tỷ lệ nhiễm lao của cơ sở KBCB

2. Bảng kiểm đánh giá các biện pháp hành chính:

Bảng 9: Bảng kiểm đánh giá việc thực hiện các biện pháp hành chính

3. Bảng kiểm đánh giá kiểm soát môi trường

Bảng 10: Bảng kiểm đánh giá việc kiểm soát môi trường của cơ sở

4. Bảng kiểm đánh giá các biện pháp bảo vệ cá nhân:

Bảng 11. Bảng kiểm đánh giá hoạt động bảo vệ cá nhân